lựa chọn là thường hằng (constant) và phù hợp với thiên nhiên cho đến tận cùng,
chính ở đó mà ta tìm thấy cái mà ta có thể gọi là điều thiện theo đúng nghĩa của
từ này. Khuynh hướng đầu tiên của con người hướng về cái gì phù hợp với thiên
nhiên, nhưng liền ngay sau khi nó có ý tưởng hay đúng hơn là "khái niệm" (5)
(người ta nói bằng tiếng Hy Lạp là ennoia) và nó đã nhìn thấy trật tự và có thể nói
hoà điệu giữa các hành động cần thực hiện, nó đánh giá hoà điệu này cao hơn rất
nhiều so với những đối vật mà lúc đầu nó yêu thích, vận dụng tri thức và lý luận,
nó đi đến kết luận rằng chính ở đó là điều Chí Thiện, xứng đáng để tìm kiếm vì
chính nó. Kiên định với điều mà các triết gia khắc kỷ gọi là "homologia" (6), điều
thiện mà mọi sự phải quy về, những hành động lương thiện, và chính tính lương
thiện (l’honnêteté) là điều duy nhất đáng kể trong các điều thiện, mặc dù nó sinh
ra từ các khuynh hướng nguyên thuỷ phải được tìm kiếm chỉ vì chính yếu tính và
phẩm giá của riêng nó; trong khi mà, trong số những đối vật của các khuynh
hướng này, không có cái nào đáng để tìm kiếm vì chính nó. Tuy nhiên, những
hành vi mà tôi đã gọi là những bổn phận và chúng có khởi điểm là những nguyên
lý của thiên nhiên phải được quy về những khuynh hướng này; và người ta có thể
nói rất chính xác rằng tất cả mọi bổn phận đều có mục đích đạt tới những đối
tượng đầu tiên của các khuynh hướng này; không phải vì đó là cứu cánh của các
điều thiện, bởi vì hành vi lương thiện không nằm trong những khuynh hướng tự
nhiên đầu tiên; nó sinh ra và đi theo sau chúng, dầu vậy vẫn không kém đúng là
nó phù hợp với tự nhiên và nó thúc giục chúng ta đi tìm kiếm nó hơn là những
đối vật trước đây lôi kéo chúng ta về phía chúng. Nhưng trước tiên phải huỷ diệt
điều lầm lẫn, để người ta không nghĩ rằng, theo những gì tôi đã nói, thì có hai
điều Chí Thiện: hãy giả thiết người ta có ý đồ đạt tới một mục tiêu với một cái lao
hay một mũi tên; chính theo nghĩa này mà chúng ta nói tới một điểm tận cùng
trong những điều thiện; trong sự so sánh này, xạ thủ phải làm tất cả để đạt mục
tiêu; và tuy thế, làm tất cả để đạt mục tiêu, điều đó chính là cứu cánh tối thượng
của anh ta; chính như thế mà chúng ta nói đến điều Chí Thiện trong đời sống:
chạm vào mục tiêu, đó là chọn lựa tối ưu, nhưng không phải để tìm kiếm (frapper
le but, c’est là ce qui est à choisir de préférence, maisnon pas à rechercher).*
CICÉRON, Về những cứu cánh.
1. Tiếng Latinh Aestimabile, dịch từ tiếng Hy Lạp proègménon: cái đáng ưa
chuộng hơn.
