a. "Suy nghĩ/ Suy tư": tiếng Latinh cogitari. Hiểu: intelligere. Đây là sự phân biệt
căn bản mang tất cả chứng lý, nhưng Gaunilon cho rằng chưa đủ thuần thục.
b. Thánh vịnh 13. Lập luận mở ra trên li-tiếp-đề (alternative) về tín ngưỡng và vô
tín ngưỡng.
c. Để ý rằng từ "hiện hữu" chỉ được dùng ở cuối lập luận.
Không thể nghĩ rằng Thiên Chúa không hiện hữu (Qu’il ne peut être pensé
comme n’étant pas).
Và chắc chắn hữu thể này hiện hữu một cách thực sự đến độ không thể nào nghĩ
là nó không hiện hữu.
Vì cái gì không thể nghĩ là không hiện hữu thì có thể nghĩ là hiện hữu, và cái mà
người ta nghĩ là hiện hữu thì lớn hơn cái mà người ta có thể nghĩ là không hiện
hữu. Cho nên, nếu "cái - mà - người - ta - không - thể - nghĩ - được - một - cái - gì
- lớn - hơn" mà có thể nghĩ là không hiện hữu, thì "cái - mà - người - ta - không -
thể - nghĩ - được - một - cái - gì - lớn - hơn" không đồng nhất với "cái - mà -
người - ta - không - thể - nghĩ - được - một - cái - gì - lớn - hơn" (1), điều này
hoàn toàn vô lý. Thế nên "cái - mà - người - ta - không - thể - nghĩ - được - một -
cái - gì - lớn - hơn" thì hiện hữu thực sự, khiến người ta không thể không nghĩ là
nó không hiện hữu.
Và Ngài, lạy Chúa, Ngài chính là hiện hữu ấy!
Lạy Chúa là Thiên Chúa của con, Ngài hiện hữu rất thực đến nỗi không thể nào
nghĩ là Ngài không hiện hữu. Và đúng phải là như thế, vì nếu một trí khôn nào có
thể nghĩ về một cái gì tốt hơn Chúa, thế thì tạo vật lại sẽ ở trên Tạo hoá của nó và
sẽ phán xét Tạo hóa của nó - điều này hoàn toàn vô lý(2). Thực ra, ngoài Chúa ra,
mọi sự khác đều có thể nghĩ là không hiện hữu. Vì thế, trong tất cả mọi vật, chỉ
một mình Chúa là hiện hữu thực sự nhất và có mức hiện hữu cao nhất; vì bất cứ
vật gì khác đều không hiện hữu thực sự như thế, và chúng có sự hiện hữu ở một
mức thấp hơn.
