Vậy tại sao "kẻ khờ dại lại tự nhủ trong lòng họ rằng không có Thiên Chúa" khi
mà mọi người có lý lẽ đều thấy hiển nhiên rằng, trong mọi sự, Chúa hiện hữu ở
mức cao nhất? Tại sao, nếu không phải vì nó là kẻ khờ dại?
Thật vậy, làm sao họ "tự nhủ trong lòng" điều họ không thể nghĩ; hay làm sao họ
không thể nghĩ điều họ "tự nhủ trong lòng", vì "tự nhủ trong lòng" và "nghĩ" cũng
chỉ là một? Nhưng nếu họ thực sự vừa nghĩ bởi vì họ "tự nhủ trong lòng" và vừa
không "tự nhủ trong lòng" vì họ không thể nghĩ, thì điều "được tự nhủ trong
lòng" hay nghĩ không thể chỉ có một nghĩa. Bởi vì theo một nghĩa, một điều được
nghĩ khi lời nói diễn tả nghĩa của điều được nghĩ; theo một nghĩa khác, khi họ
hiểu được chính đối tượng được diễn tả. Cho nên, theo nghĩa thứ nhất, Thiên
Chúa có thể được nghĩ là không hiện hữu, nhưng hoàn toàn không phải theo
nghĩa thứ hai. Thật vậy, không một ai hiểu Thiên Chúa là gì mà lại có thể nghĩ là
Ngài không hiện hữu. Bởi vì Thiên Chúa là "cái-mà-người-ta-không-thể-nghĩ-
được-một-cái-gì-lớn-hơn". Bất cứ ai thực sự hiểu điều này thì cũng hiểu rõ ràng
rằng cùng một hữu thể này hiện hữu đến độ mà thậm chí trong tư tưởng nó cũng
không thể không hiện hữu. Như thế bất cứ ai hiểu Thiên Chúa theo cách ấy thì
không thể nghĩ là Ngài không hiện hữu.
Con tạ ơn Ngài, lạy Chúa nhân lành, con tạ ơn Ngài, vì điều trước đây con đã tin
nhờ ân sủng ban không của Chúa thì bây giờ con hiểu nhờ sự soi sáng của Chúa,
nên cho dù con không muốn tin rằng Chúa hiện hữu, con cũng không thể nào
không hiểu rằng Chúa hiện hữu.
ANSELME DE CANTORBÉRY, Proslogion.
Điều phi lý thứ nhì: Thiên Chúa không phải là Thiên Chúa.
Điều phi lý thứ ba: tạo vật lại là một thần linh cho chính Thiên Chúa.
Tranh Luận Giữa Gaunilon và Anselme
Gaunilon.- Tuy nhiên việc bản tính này tất yếu hiện hữu trong thực tế được chứng
minh cho tôi từ sự kiện rằng, trừ phi nó hiện hữu, bất cứ cái gì hiện hữu trong
thực tế đều sẽ lớn hơn nó và do đó nó sẽ không là cái lớn hơn mọi cái mà đã được
chứng minh là hiện hữu trong trí khôn. Tôi trả lời lý luận này như sau: nếu một
