chế tác ra thế giới ấy. Tiếp đến, họ chứng minh rằng vị Hoá công này là một và
cuối cùng, họ chế định rằng vì là một nên vị này không phải là thân xác.Đấy là
phương pháp của các Motécallemin trong loại vấn đề này; và cũng như thế đối
với những người đồng đạo của chúng ta - những ai đã bắt chước họ và đi theo con
đường của họ. Còn về cách lập luận của họ và những mệnh đề qua đó họ thiết lập
tính mới mẻ của thế giới hay phủ nhận tính vĩnh cửu của nó, thì có phần đa dạng;
nhưng cái chung cho tất cả bọn họ, là trước tiên thiết lập tính mới mẻ của thế
giới, nhờ đó việc Thượng đế hiện hữu được thừa nhận là đúng.
Khi tôi xem xét phương pháp này, tâm hồn tôi cảm thấy rất phản kỵ với nó, và
thực sự nó đáng bị xua đuổi; bởi tất cả những gì người ta tưởng là một bằng
chứng về tính mới mẻ của thế giới đều đáng bị nghi ngờ và đó không chỉ là
những bằng chứng quyết định đối với những ai không biết phân biệt giữa chứng
minh pháp, biện chứng pháp và nguỵ biện pháp. Nhưng đối với những người nào
biết rành những nghệ thuật khác nhau này, thì rõ ràng là tất cả những kiểu chứng
minh kia đều đáng ngờ và người ta đã dùng những tiền đề chưa được chứng
minh.
Theo tôi, giới hạn cuối cùng mà nhà thần học muốn tìm kiếm chân lý có thể đi
đến, đó là chứng tỏ sự vô hiệu (la nullité) của những chứng minh viện ra bởi các
triết gia về tính vĩnh cửu của thế giới; và sẽ tuyệt biết bao nếu phải chi người ta
thành công trong việc đó! Thực thế, mọi nhà tư tưởng uyên thâm muốn tìm kiếm
chân lý đều biết rằng vấn đề này, tôi muốn nói là tìm hiểu xem thế giới là vĩnh
hằng hay đã có lúc được tạo ra, vấn đề này không thể được giải quyết bằng một
chứng minh quyết định, và rằng đó là một điểm mà trí thông minh phải dừng
lại…
Nhưng nếu vấn đề đi đến tình trạng như thế, thì làm thế nào chúng ta coi nó như
là tiền đề để kiến tạo nên chứng lý về sự hiện hữu của Thượng đế? Lúc đó, chứng
lý này sẽ trở nên khả nghi lắm: nếu thế giới là thụ tạo, thì phải có một Thượng đế;
nhưng nếu thế giới là vĩnh hằng thì làm gì có Thượng đế (a). Đấy là chỗ chúng ta
sẽ đi đến, trừ phi rằng chúng ta lại chẳng kỳ vọng có được chứng lý về tính mới
mẻ của thế giới và chúng ta lại chẳng ấn định điều đó một cách mạnh mẽ, để có
thể cho rằng chúng ta biết được Thượng đế qua cách chứng minh kia. Nhưng tất
cả điều đó đều xa sự thật. Theo tôi, trái lại, cách thực sự, nghĩa là phương pháp
