THOMAS D’AQUIN, Tổng luận thần học.
TỔNG LUẬN TỊCH TÀ* (Somme contre les Gentils)
Loại suy hữu thể
Đối với thánh Thomas d’Aquin, siêu hình học và thần học chủ yếu bàn về hữu thể
như là hữu thể. Là nguyên nhân của tại thể trong toàn thể tính của nó (l’étant dans
sa totalité) Thiên Chúa cũng là hữu thể đầu tiên và là hữu thể theo nghĩa tuyệt
đối. Vấn đề nền tảng của triết học đệ nhất, nơi mà nhà thần học Cơ đốc giáo sẽ
phải chạm trán với những Gentils (tiếng Hébreu nghĩa là người ngoại quốc, kẻ xa
lạ; đối với tín đồ Cơ đốc giáo ban đầu, từ này để chỉ những người ngoại đạo/ tà
giáo. Riêng trong bộ tổng luận này, Gentils dùng chỉ các triết gia Ả Rập). Như
vậy là tìm xem có một ý niệm hữu thể chung cho cả Thiên Chúa và vật thụ tạo
hay không, nếu như Thiên Chúa không chỉ là một tại thể nguyên nhân của nhiều
tại thể khác, mà là một hữu thể vượt lên trên mọi tại thể và là nguyên nhân của
hữu thể của mọi tại thể mà không là nguyên nhân của chính hữu thể của mình.
Đồng âm, đồng nghĩa, loại suy (Homonàymie, synonàymie, analogie)
Khởi đi từ vấn đề hiện tượng đa nghĩa của từ hữu thể như nó được công thức hoá
(formulée) trong bộ Siêu hình học, quyển IV, của Aristote, Thomas khảo sát
những trả lời khác nhau, được khởi thảo bởi các nhà bình luận theo Tân phái
Platon, về các phạm trù để đưông đầu với vấn đề nhiều loại phạm trù: tìm một
trung gian giữa tính lưỡng nghĩa thuần túy (l’équivocité pure) và tính đơn nghĩa
thuần tuý (l’univocité pure). Lấy tại ý tưởng được khai triển trước ông bởi
Avicenne và Averroès, ông kiến tạo khái niệm về một nhất tính loại suy của hữu
thể (unité analogique de l’être) trong một khung cảnh mới, bao hàm cả hữu thể
luận lẫn thần học, vấn đề ý nghĩa của hữu thể ở cấp độ của vật thụ tạo và vấn đề,
rất khác, về nhất tính của việc gán những hạn từ phạm trù cho Thiên Chúa sáng
tạo và cho những hiệu quả thụ tạo của Ngài.
Cái gì được gán cho Thiên Chúa và cho những hữu thể khác thì được gán không
phải theo cách đơn nghĩa, không phải theo cách đa ngĩa, mà theo cách loại suy,
nghĩa là theo một tương quan hay một quy chiếu đến một vật gì nhất tính
(référence à quelque chose d’un).
