Nghịch lý kẻ nói dối (Le paradoxe du menteur)
Được biết đến từ thời Thượng cổ, nghịch lý của kẻ nói dối đã tìm thấy sự định
hình tiêu chuẩn trong Thư gửi Tite của thánh Phao-lồ, trong đó nghịch lý nổi
tiếng này được gán cho Épiménide, một người đảo Crète. "Kẻ nói dối", một
nghịch lý ngữ nghĩa học (un paradoxe sémantique), đã từ lâu làm bận tâm trí triết
gia người Anh Bertrand Russell, là một mệnh đề tự-ngụy tác (giống như "điều tôi
nói là sai") một mệnh đề với đặc tính là đúng nếu sai và và sai nếu đúng.
Lý thuyết về tự - ngụy tác (Théorie de l’auto-falsification)
Buridan bác khước luận đề theo đó "từ chính hình thức của nó, mọi mệnh đề
khẳng quyết chân lý riêng của mình". Ông thích nguyên lý này hơn: "Từ mọi
mệnh đề, với điều kiện nó tồn tại, hậu quả là mệnh đề này đúng."
Đối với một mệnh đề kiểu như: "Mọi mệnh đề đều sai", một số người, để gỡ rối,
bèn đặt ra quy luật rằng những hạn từ tự nhiên được dùng để chỉ một mệnh đề (1)
không thể được sử dụng trong một mệnh đề (a) chỉ chính mệnh đề trong đó chúng
có mặt, mà chỉ để chỉ những mệnh đề khác. Do vậy, họ chủ trương rằng, được
phát biểu bởi Socrate, thì mệnh đề "mọi mệnh đề đều sai" là đúng, bởi vì, trong
mệnh đề được phát biểu bởi Socrate, hạn từ "mệnh đề" không chỉ mệnh đề được
Socrate phát biểu, mà toàn thể những mệnh đề khác, theo giả thuyết, thực sự đều
sai (b).
Rõ ràng là giải pháp này chẳng có giá trị gì cả. Thực thế, một hạn từ có thể nói về
tất cả những gì nó bao hàm. Vậy mà hạn từ mệnh đề bao hàm tất cả mọi mệnh đề
quá khứ, hiện tại và tương lai, từ mệnh đề mà chính nó có mặt cho đến những
mệnh đề khác, bất kể là những mệnh đề nào. Như vậy hạn từ này có thể nói về
bất cứ mệnh đề nào.
Thật hiển nhiên là tôi có thể nói rằng mệnh đề mà tôi phát biểu vào lúc này là
khẳng định và ý hướng của tôi rất có thể là nói về nó (c). Theo cùng cách đó, vậy
là, không gì ngăn cản hạn từ "mệnh đề" chỉ mệnh đề (mọi mệnh đề đều sai) trong
đó nó được dùng.
