Câu hỏi thứ mười hai trong quyển tám của bộ Vật lý Aristote khảo về những
chuyển động dữ dội: "Một vật được phóng ra (mũi tên, mũi lao, cái đóa, hòn đá
v.v…) sau khi rời khỏi tay người ném, phải chăng nó được chuyển động bởi
không khí? Còn nếu không phải, vậy thì bởi cái gì?" Đây là cơ hội để khảo sát
toàn bộ lý thuyết những vật được phóng ra (théorie des projectiles), thừa kế từ
Aristote. Hai học thuyết được bàn luận kế tiếp nhau: học thuyết phi Aristote về
"hồi quy của phản lực" và học thuyết Aristote về sự chuyển động bởi không khí
chung quanh. (Vật lý học, VIII).
Hình như là vật được phóng ra, sau khi rời khỏi tay người phóng, không thể được
chuyển động bởi không khí. Thực tế là, không khí, bị vật này rẽ ra, hình như
kháng lại chuyển động của nó hơn là giúp nó tiến xa.
Có lẽ người ta sẽ nói rằng, vào lúc đầu của chuyển động, người ném cho vật
phóng đi thì cùng lúc chuyển động cả vật phóng đi lẫn không khí chung quanh
vật đó khiến cho vùng không khí bị rung chuyển đó tiếp tục chuyển dịch vật
phóng đi trên một cự li nào đó.
Nhưng người ta có thể phản bác lập luận này rằng phải có cái gì đó để tiếp tục
làm chuyển động không khí một khi nó đã ngưng bị chuyển động bởi bàn tay
người ném. Như vậy vấn đề sẽ là đồng nhất, dầu là nói về chuyển động của
không khí hay chuyển động của vật ném đi.
Về phần mình, Aristote đưa ra ý kiến ngược lại. Đây là những lý do của ông: nếu
những vật phóng đi tiếp tục di chuyển sau khi chịu sự tiếp xúc của người ném, thì
đó hoặc là do "hồi quy của phản lực" (retour en contre-coup) như một vài người
tưởng thế, hoặc là bởi vì không khí bị nén lại bởi vật phóng đi đến lượt nó làm
cho không khí ở trước nó chuyển động nhanh hơn.
Vấn đề này, theo tôi là rất khó, đã không được Aristote giải quyết cho rốt ráo. Tuy
nhiên ông đã khảo sát kỹ càng cả hai ý kiến.
Ý kiến thứ nhất nằm trên điều mà ông gọi là "sự hồi quy của phản lực". Vật được
phóng đi rời khỏi điểm phóng với tốc dộ nhanh. Thiên nhiên, vốn sợ khoảng
trống, bèn đẩy không khí ở đàng sau nó, với cùng tốc độ, để nhanh chóng lấp đầy
khoảng trống kia. Không khí đó, được đẩy tới bằng một chuyển động dữ dội, va
