thụ phong linh mục) để không bao giờ quay trở lại nơi ấy, những cuộc du hành
giúp ông giao du với những nhân vật quan trọng nhất và có ảnh hưởng nhất của
thời đại, trong mọi lãnh vực: kho thư từ đồ sộ của ông chứng minh điều ấy.
Tác phẩm của ông viết bằng tiếng Latinh, theo thời thượng nhân văn thuở ấy, và
hầu hết đuợc xuất bản lúc ông còn sinh thời (trừ một phần thư từ), có thể được coi
như một công trình chiến đấu, bởi vì ông đã muốn thông qua đó đưa ra chương
trình cải cách của ông, chưa kể đến nhiều bài biện hộ hay phản công mà ông phải
soạn ra để bảo vệ tính chính đáng trong lập trường của mình chống lại bao kẻ thù
từ mọi phía. Từ đó xuất hiện nhiều khảo luận về ngữ pháp, về mỹ từ pháp, và
khoa sư phạm, những bài viết kêu gọi hoà bình, những tác phẩm diễn tả quan
niệm của ông về một thứ Cơ đốc giáo cách tân như những quyển Thủ bản của
chiến binh Cơ đốc (1504), Tiểu luận về tự do (1524), Sửa soạn cho cái chết
(1533), không quên nhắc đến bản dịch mới của ông qua tiếng Latinh kèm phần
giảng luận kinh Tân Ước, với sáu lần in từ năm 1516 đến khi ông mất. Nhưng
những bản dịch nhiều nhất đã quảng bá một phần tác phẩm của ông nơi nhiều xứ
sở khác nhau và qua nhiều ngôn ngữ khác nhau liên quan đến văn tập Chuyện
thân mật và quyển sách rất tinh tế Ca ngợi cuồng điên (1511) trong đó ông để cho
nàng Cuồng Điên lên tiếng nói (ở ngôi thứ nhất) để gieo mầm minh trí vào lỗ tai
của những thính giả hư cấu.
THỦ BẢN CỦA CHIẾN BINH CƠ ĐỐC GIÁO
Cuốn Thủ bản của chiến binh Cơ đốc giáo (Enchiridion militis christiani) là tác
phẩm đầu tiên đánh dấu một tuyên xưng niềm tin tôn giáo thực sự của Érasme.
Dưới hình thức một bức thư ngỏ gửi một người bạn thế tục, vấn đề ở đây vừa là
một phương pháp tín mộ và một khảo luận về cuộc chiến đấu tâm linh. Hai vũ khí
cho cuộc chiến tâm linh là cầu nguyện và tri thức. Nhưng ta phải phân biệt giữa
sự cầu nguyện nội tâm và kiểu cầu nguyện bên ngoài mà kiểu cầu nguyện đầu
mới là đích thực. Dầu không bác bỏ những lễ nghi phụng vụ, những lời cầu kinh
v.v… nhưng Érasme muốn dành ưu tiên cho lòng tin và sống theo gương của
Jésus Christ.
Thủ bản này đúng là một cuộc kiểm nghiệm lương tâm của người Cơ đốc giáo.
Người ta có thể thấy ở đó những điểm tương tự với quyển Những hành trì tâm
