là mâu thuẫn nhau: phải chăng đây là một bài văn phúng dụ xã hội? Một phê
phán tôn giáo? Một xiển dương Cơ đốc giáo đích thực? Hay đơn giản chỉ là
một… bài tập tu từ văn thể? Dưới vỏ bọc nàng Cuồng Điên, vị nữ lưu lạ lùng này,
vị nữ thần đặc biệt này, nói chuyện ở ngôi thứ nhất và tự ca tụng mình - phải
chăng đó chính là Érasme đang nói? Là người điên, những gì nàng nói có tương
ứng với những gì mà nhà nhân bản muốn gửi gắm? Hay người ta chỉ nên dành
cho những câu chuyện của nàng sự chú ý bông đùa mà người ta rộng lòng ban
cho… những lời lảm nhảm vô nghĩa của người điên? Từ đầu đến cuối màn cảnh
này, trong đó nàng Cuồng Điên đóng vai trò một nhà truyền giáo gởi lời đến một
đám đông tò mò để cải đạo cho họ, những câu chuyện và sự đặt cược thay đổi
nháo nhào, theo cái kiểu hư hư thực thực chẳng biết đâu mà lần.
Khôn ngoan theo kiểu thế gian và cuồng điên kiểu tín đồ Cơ đốc
(Sagesse mondaine et folie chrétienne)
Bản văn sau đây thuộc về phần cuối của quyển Ca ngợi Cuồng Điên, ở đó, sau
một chuỗi những nghịch lý - mà thể loại của tác phẩm này có nhiều thuận lợi,
vừa là một bài tập tu từ văn thể vừa thâm cứu những giá trị tôn giáo và nhân văn
- nàng Cuồng điên (hay chính là Érasme) đi đến chỗ đem đối đầu sự khôn ngoan
tầm thường sát mặt đất của những con người được hướng dẫn bởi lương thức
thực tiễn (le bon sens pratique) hay những khuynh hướng tự nhiên của họ, với "sự
điên cuồng của Thánh giá" (la folie de la Croix) như thánh Phao-lồ đã gợi ra
trong Thư gửi tín hữu Cô-rin-tô.
Cơ đốc giáo dường như cho ta thấy một tương hệ thực sự với một thứ cuồng điên
nào đó, và rất ít liên quan với sự khôn ngoan. Các bạn muốn những bằng chứng
chăng? Trước tiên hãy để ý rằng những em bé, những cụ già, những phụ nữ và
những kẻ ngây thơ vô tội chứng tỏ một thị hiếu đặc biệt đối với những lễ hội tôn
giáo và một thứ bản năng tự nhiên thúc đẩy họ hướng về các bàn thờ. Cũng xin
lưu ý thêm rằng những nhà sáng lập đầu tiên của tôn giáo rất coi trọng sự giản dị
trong tâm hồn (1) đến độ lên án gay gắt văn hoá. Cuối cùng không có kẻ cuồng
điên nào sánh được với những kẻ mà ngọn lửa tín mộ Cơ đốc đột nhiên làm cháy
bùng lên. Họ bắt đầu lạc hiến của cải, quên đi những lời lăng nhục, chịu đựng sự
lường gạt, yêu thương cả những người bạn lẫn những kẻ thù, coi khoái lạc là điều
