Tính xung khắc giữa những đối thể, nguyên nhân bảo tồn vũ trụ
(L’opposition des contraires, cause de la conservation de l’univers)
Concordia discors (hoà hợp bất hoà): đó chính là sợi chỉ dẫn đường của nàng
Ariane cho triết học thời Phục hưng chủ đề thường xuyên được biểu hiện bởi các
nhà thơ, các triết gia, các nhà biểu tượng học (emblématistes). Nó được trộn lẫn
với chủ đề "hữu hảo và hiềm ố" (cuốn hút và xua đẩy) giữa các hữu thể, các đối
vật, cây cỏ, muông thú, con người. Bản văn dưới đây pha trộn chủ thể về xung
lực tất yếu giữa các đối thể, kế thừa từ Nicolas de Cues và báo tiệp cho Leibniz,
với chủ đề về tính tạp dị phổ quát của vạn vật. Tác giả đã chứng tỏ rằng "tất cả
chưa phải đã được nói hết" (toutn’est pas dit) - theo một công thức đã được thừa
nhận rộng rãi - mà sự khám phá chân lí còn tiếp diễn, và người thời nay đã thực
hiện và sẽ còn thực hiện những phát minh mà người xưa chưa từng biết đến.
Theo cách đó quả đất, và mọi vật khác nhau trong vũ trụ, được điều hoà và bảo
tồn bởi những đối thể và dị thể. Như vậy không phải là không có lí do mà thiên
nhiên thích tìm kiếm những đối thể để tạo cho chúng vẻ đẹp uy nghi, chứ không
phải là những đồng thể. Tính chất đó là nguyên nhân khiến những sự vật trước
đây khác biệt và tạp loại, nay đồng qui và hoà hợp nhau, để tạo ra, duy trì và làm
đẹp một vật khác, trở thành đối tính, nhất tính, bất hoà, hoà hợp… đồng qui nhau.
Do vậy Héraclite (a) nói rằng chiến tranh và hoà hiếu là cha và mẹ của mọi sự.
Và Homère ca tụng thiên nhiên về sự bất hoà. Empédocle không ca ngợi tự thân
sự bất hoà nhưng cho rằng với sự hoà hợp, đó là nguyên lí của tất cả: nên hiểu
rằng bất hoà là tính tạp dị của những sự vật quần tụ nhau, và hoà hợp là sự kết
hợp giữa chúng: nhưng sự kết hợp trong quần tụ này phải vượt qua đối tính…
Như thế chúng ta thấy trên trời những chuyển động đối ngịch bảo tồn vũ trụ:
Venus (Kim tinh) ở gần Mars (hoả tinh) (b) để chế ngự tính hung hăng hiếu chiến
của anh chàng này; còn Jupiter (Mộc tinh) ở gần Saturne (Thổ tinh) (c) để sửa trị
tính ma mãnh của tay này; thế giới bên dưới; gồm những nguyên tố đối nghịch,
được duy trì bởi tỉ lệ giữa chúng với nhau.
Louis LETROY,
Về sự thăng trầm và tính tạp dị của vạn vật trong vũ trụ.
