miễn rằng, từ vẻ đẹp vật chất nơi xuất hiện vẻ rạng rỡ của mô thể và hiển thể tinh
thần, kẻ tình nhân vươn lên đến nhận định và tôn thờ vẻ đẹp, ánh sáng và sự uy
nghiêm thiêng liêng; đến nổi rằng, khởi đi từ những vật hữu hình, chàng ta, trong
đà hứng khởi của trái tin hào hiệp, hướng về những thực thể càng ưu việt hơn và
càng đáng yêu hơn đối với tinh thần, vì đã tìm lại được sự thuần khiết khi chúng
càng cách xa vật chất và các giác quan (1). Than ôi, nếu một vẻ đẹp diệu kì xuất
hiện trên bề mặt của vật chất đem lại cho tôi nhiều lạc thú đến thế, làm rung động
cảm tính của tôi đến như thế, in dấu vào trong tâm trí tôi vẻ uy nghiêm đáng kính,
quyến rũ , ràng buộc và lôi cuốn tôi đến nổi tôi không tìm thấy cái gì trong số tất
cả những cái gì giác quan chào mời có thể đem lại sự êm đềm đến thế, thì cái gì
vốn từ bản thể, từ nguyên thuỷ đã là đẹp, sẽ còn đến như thế nào? Tâm hồn tôi, trí
tuệ thiêng liêng, qui luật tự nhiên sẽ là như thế nào? Như thế việc chiêm nghiệm
vết tích ánh sáng này thích hợp để giúp tôi đạt đến, bằng sự thanh tẩy tâm trí, sự
hoà đồng, sự tương thích và tham thông vào nguồn ánh sáng xứng đáng hơn và
cao quí hơn trong đó tôi tự biến đổi và hợp nhất vào; bởi vì tôi tin rằng thiên
nhiên đã đặt trước mắt tôi vẻ đẹp thân xác và đã ban cho tôi một thứ nội thức (un
sens intérieur) nhờ đó tôi có thể kết luận về sự hiện hữu của một vẻ đẹp sâu xa
hơn và cao quí hơn theo cách không thể so sánh, thiên nhiên đã muốn rằng, từ nơi
thấp kém mà tôi đang đứng, tôi sẽ được nâng lên tầm cao và sự tôn quí của những
chủng loại ưu việt nhất (2). Và tôi không tin rằng thần tính thật sự nơi tôi, bởi vì
nó hiện ra với tôi, bằng vết tích và hình tượng lại muốn bị xúc phạm, nếu tôi tôn
viênh nó và phụng hiến những hi lễ cho nó qua hình tượng và vết tích, miễn rằng
đà hứng khởi của trái tim tôi vẫn trong vòng trật tự và cảm tính của tôi nhắm cao
hơn; thật vậy con người nào sẽ tôn viênh thần tính từ yếu tính và bản thể nếu,
bằng cách đó, nó vẫn không thể hiểu được thần tính kia?
Giordano BRUNO, Những cơn cuồng nộ anh hùng.
1. Cảm hứng theo Tân phái Platon
2. Đối chiếu với Marsile Ficin, Bình luận về đối thoại Bữa tiệc của Platon.
DELLA PORTA (1538-1615)
