siêu việt nào, không thể đạt tới, cả bằng giác quan lẫn lý trí của con người.
Những lời châm xuất hiện đầy trong sách là bao nhiêu những "thì" những "nhịp"
của một quá trình phản tư luôn trên đà vận động, sáng hoá. Một quyển sách rất
riêng, rất độc đáo nhưng đồng thời cũng là tấm gương soi hướng về mỗi chúng ta,
bởi mỗi người "mang nơi mình hình dáng trọn vẹn của thân phận làm người".
Tính phổ quát và tính phi nhân của sự dối trá (Universalité et inhumanité du
mensonge)
Nếu như Montaigne, vì tình yêu chân lí - chânlí toàn diện và tuyệt đối - nên tỏ ra
hoài nghi đối với những phương tiện của con người (giác quan hay trí tuệ) có thể
đạt đến chân lí dầu chỉ phần nào, ông vẫn quyết liệt bác bỏ cái thói xấu dối trá,
kết quả của tâm thuật bất chính (la perversité) nơi con người và của lòng khinh
miệt con người.
Quả thật hành vi nói dối là một tật xấu đáng nguyền rủa. Chúng ta chỉ là người và
chỉ nhận ra nhau qua lời nói. Nếu chúng ta biết rõ sự ghê sợ và sức nặng của nó,
chúng ta sẽ coi nó cũng như những trọng tội khác. Tôi nhận thấy là người ta
thường trừng phạt trẻ con về những lầm lỗi nhỏ nhặt và làm khổ chúng vì những
hành động bồng bột khinh suất, chẳng có gì nghiêm trọng. Tôi nghĩ rằng chính sự
gian dối và tính ưông bướng ngang ngạnh mới là những tật xấu nguy hiểm mà
người ta cần tập trung ngăn ngừa, quyết không để cho chúng có cơ hội sinh sôi
nảy nở cùng với đà trưởng thành của trẻ con.
Nếu, giống như chânlí, sự dối trá chỉ có một khuôn mặt, thì chúng ta dễ xử trí hơn
nhiều. Bởi vì, trong trường hợp đó, chúng ta sẽ lấy điều ngược lại với điều kẻ nói
dối phát biểu và thế là chúng ta có điều đúng. Song sự tình lại không đơn giản
như vậy. Bề trái của chân lí có muôn vàn khuôn mặt, có thể nói là gần như một…
cánh đồng vô hạn!
Những người theo phái Pythagore cho rằng điều thiện thì chắc chắn và hữu hạn,
còn điều ác lại vô hạn và không chắc chắn. Có cả ngàn con đường khiến ta lạc
mất phươn ghướng để tiến về mục đích, trong khi chỉ có một con đường đưa ta
đến đúng nơi cầnđến. Hẳn rằng tôi nào dám mạo muội lớn tiếng khoe khoang
