muốn nó đâu? Chẳng phải là nó vẫn thường hay muốn điều mà chúng ta cấm nó
muốn; mà rõ ràng là có hại cho chúng ta? Ý chí chúng ta cũng đâu có phục tùng
những kết luận của lí trí chúng ta?
MONTAIGNE, Những tiểu luận, I, 9.
"Về sức mạnh của trí tưởng tượng"
Tri thức tiến bước qua những thử nghiệm liên tiếp.
Tinh thần chúng ta không biết đến cùng những giới hạn như các giác quan của
chúng ta trong hành trình tìm kiếm chân lí. Nhưng cần có thời gian, và tri thức
không nhịp bước đều, mà qua những thử sai (essais et erreurs) luôn cần phải điều
chỉnh.
Théophraste (1) nói rằng sự hiểu biết của con người có thể nhận định những
nguyên nhân vạn vật đến một mức độ nào đó, nhưng đến trước ngưỡng cửa
những nguyên nhân tối sơ, nó phải chùn bước, vì đuối sức hay vì lẽ huyền vi nan
thấu: năng lực tri thức của con người là hữu hạn, chúng ta phải chấp nhận điều tất
nhiên ấy thôi. Biết được rằng mình có thể biết được gì và không thể biết được gì,
ấy là biết vậy. Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri giả. Con người ta chứ đâu
phải là… ông Trời mà đòi làm Đấng Toàn Tri, cái chi cũng biết tuốt? Ấy ấy, Minh
Trí là ở chỗ đấy.
Thế nhưng tự đặt ra giới hạn trí tuệ cho chúng ta, quả là khó chấp nhận: trí tuệ
chúng ta luôn hiếu kì và ham của lạ, nó chẳng chịu dừng bước, dầu là vực thẳm
muôn trùng trước mặt, nó vẫn muốn nhảy qua! Chấp nhận nguy cơ, lỡ có mất đà
rơi vào hố thẳm tư tưởng, thì cũng một liều ba bảy cũng liều. Chứ nếu dừng chân
lại thì sẽ bức rứt khôn nguôi, không cách chi chịu nổi! Phải nhảy thôi. Muốn ra
sao thì ra. Và ta đã vượt qua!
Đã thử rồi; có người rơi xuống vực sâu thì cũng có người vươn tới đỉnh cao. Có
Trời mà cũng có ta. Dám chơi dám chịu mới là… vĩ nhân. Đúng không nào?
Điều gì thế kỉ này chưa biết, thế kỉ sau sẽ làm sáng tỏ. Khoa học và nghệ thuật
không thể được đúc khuôn mà dần dà tự định hình. Tôi chỉ làm được đến một
