thù nghịch, trong đó mọi sự đều hợp pháp, và vì thế sự kháng cự cũng là hợp
pháp. Sau cùng do khế ước không kháng cự, chúng ta buộc phải chọn lựa giữa hai
điều xấu xem điều xấu nào lớn hơn; vì cái chết chắc chắn là điều xấu lớn hơn là
chiến đấu. Nhưng trong hai điều xấu không thể không chọn điều xấu nhỏ nhất. Vì
vậy, do một khế ước như thế, chúng ta buộc phải làm những điều không có thể, là
điều ngược với chính bản chất của các khế ước.
Cũng vậy, không ai bị buộc bởi bất cứ khế ước nào để tự tố cáo mình, hay tố cáo
người nào, khiến cho sự thiệt hại của người này có thể làm cho đời sống của mình
ra khó khăn. Vì thế một người cha không buộc phải làm chứng tố cáo con mình,
hay chồng chống lại vợ, hay con chống lại cha, hay bất cứ ai chống lại bất cứ
người nào mà mình đã nhờ họ để có sự sống; lời chứng đó vô giá trị vì nó được
coi là sự sa đoạ đối với tự nhiên. Nhưng mặc dù không ai bị buộc phải tố cáo
chính mình bởi một khế ước nào, nhưng trong một phiên toà công khai, họ có thể
bị tra tấn và buộc phải trả lời. Nhưng những câu trả lời đó không phải là chứng cớ
của sự kiện, mà là trợ giúp để tìm kiếm sự thật; dù phía bị tra tấn đó trả lời đúng
hay sai, hay họ không trả lời gì, thì bất luận họ hành động thế nào, họ đều hành
động theo quyền của họ…
Thomas HOBBES, Công dân hay nền tảng của chính trị
1. Zoon politikon
2. Tham chiếu Aristote: "Con người, từ bản chất là con vật chính trị. Và kẻ nào
mà tự nhiên không thuộc quốc gia nào thì hoặc là một sinh vật thoái hóa, hoặc
cao hơn nhân loại".
Ý TƯỞNG ÁNH SÁNG TỰ NHIÊN Ở THẾ KỶ XVII
Triết lý ở nơi các triết gia, ở chỗ họ tiếp tục khiến mỗi chúng ta suy tư về những
vấn đề liên quan đến mọi người, nhưng mọi người - nếu không được đàp tạo (và
nếu thiếu thiên hướng) sẽ không thể đặt ra một cách rõ ràng và nghiêm xác. Mỗi
người có thể, nhờ khả tính mà các triết gia mở ra cho mình, đi lại những con
đường mà họ đã đi trong việc định hình và khảo sát những vấn đề này. Do vậy, có
lẽ cần thận trọng xem xét ý niệm triết học đặc trưng của từng mỗi thời kỳ lịch sử,
nhất là ý niệm triết học ở thế kỷ XVII, vì nhiều lý do.
