đầu từ tháng mười 1649, là cuộc lưu trú cuối cùng. Triết gia qua đời tại đó ngày
11 tháng hai năm 1650.
NHỮNG NGUYÊN TẮC HƯỚNG DẪN TINH THẦN (Règles pour la direction
de l’esprit)
Quyển Những nguyên tắc hướng dẫn tinh thần được biên soạn bằng tiếng Latinh
có lẽ vào năm 1628. Hai bản dịch tiếng Pháp thông dụng ngày nay là các bản của
tu sỹ J.Sirven, nhà xuất bản Vrin và của George le Roy, được lấy lại trong ấn bản
của La Pléiade, Toàn tập của Descartes.
Bản văn lớn đầu tiên này của Descartes cũng đứng đầu trong trật tự những quan
tâm về tư biện (intérêts spéculatifs), bởi vì vấn đề là công nhận tầm quan trọng tối
sơ của phương pháp: dầu các tinh thần có tự nhiên bất bình đẳng đến đâu chăng
nữa, cũng không có tinh thần nào, dầu tầm thường cách mấy, chỉ miễn rằng tinh
thần đó chịu khó đi theo những quy tắc của phương pháp, mà không đạt đến chân
lý của mọi tri thức mà tinh thần con người có khả năng vươn tới. Tác phẩm được
tạo thành bởi việc phát biểu và bình luận 36 quy tắc, mà 12 quy tắc đầu dành cho
việc sử dụng tốt trực giác về những mệnh đề đơn giản, 12 quy tắc tiếp theo dành
cho phương pháp để giải quyết những vấn đề hoàn toàn xác định, 12 quy tắc cuối
cho những vấn đề mới được hiểu nửa vời; thực tế tác phẩm dừng lại ở quy tắc thứ
hai mươi mốt, nhưng mặc dầu dang dở, tác phẩm vẫn cho ta một ý tưởng đầy đủ
về trật tự của tinh thần, về tầm nhìn phổ quát so với sự hạn chế của những môn
toán học thông thường, và phương pháp của Descartes hệ tại chỗ nào.
Khoa học và những nghệ thuật
Tính nhất quán của khoa học.
Ánh sáng của tinh thần thì luôn luôn và khắp nơi là một, dầu bất kỳ những đối
tượng mà nó soi sáng để tìm hiểu là gì; khoa học hay tri thức, như vậy, không hy
sinh chút gì nơi tính nhất quán của nó trong phức tính của các khoa học, cũng đa
dạng như các đối tượng của chúng và ánh sáng của tinh thần không bị yếu đi, trái
hẳn lại, khi tự vận dụng vào nhiều đối tượng, nghĩa là vào nhiều khoa học; nhà
hình học chẳng thiệt gì khi cũng là nhà vật lý và nhà vật lý cũng có thiệt gì đâu
khi đồng thời là nhà hình học: nếu là nhà hình học giỏi thì người ta càng dễ trở
