Diễn dịch là một chuỗi những trực giác
Để biết mà không sợ sai lầm, ta chỉ nên nhìn mà không giải thích; bởi vì thị kiến
thì phi trung gian, nó chỉ thấy cái gì dễ thấy, không trộn lẫn vào đấy cái gì khác
không được thấy mà chỉ được thêm vào bởi trí tưởng tượng hay được phán xét
theo những vẻ bề ngoài. Hẳn là khá đấy khi nói rằng thị kiến không thể đánh lừa
là thị kiến của trí tuệ chú tâm nghĩa là dứt khoát dừng lại ở cái gì nó thấy, không
phiếm luận linh tinh, tán nhăng tán cuội ngoài những gì đối tượng hàm chứa; hẳn
nhiên đó không phải là thị kiến của các giác quan vốn chỉ là những chứng nhân
đáng ngờ. Đối với thị kiến của trí tuệ, ta phải gọi nó bằng cái tên chính xác là trực
giác.
Từ đó, người ta hiểu rằng do đâu mà con người nhầm lẫn và không biết được cái
gì chắc chắn: đó là bởi vì họ không thèm nhìn cái gì trực tiếp khả giác, chẳng hạn
như hình tam giác được xác định bởi ba cạnh, để quay tinh thần họ hướng đến
những sự vật có vẻ cao quý hơn, nhưng họ chỉ biết rất lơ tơ mơ. Cũng do đó
người ta hiểu rằng nói một cách nghiêm xác, trực giác là hành vi duy nhất của trí
tuệ biết mà không phạm sai lầm. Bởi vì nếu có một hành vi khác, là diễn dịch, thì
hành vi này cũng chỉ có thể rút ra sự chắc chắn từ trực giác. Diễn dịch được tạo ra
từ trực giác về mỗi một trong các tiền đề và trực giác về tính tất yếu của kết đề.
Chỉ có sự khác biệt giữa trực giác và diễn dịch đó là sự khác biệt giữa hiểu biết
trực tiếp và chuỗi kế tiếp những mệnh đề mà người ta rút những cái này từ những
cái kia.
Đây là cuộc kiểm điểm tất cả những tác động của trí năng khiến chúng ta có thể
hiểu biết sự vật mà không sợ lầm lẫn. Chỉ có hai tác động được chấp nhận, ấy là:
trực giác và diễn dịch.
Theo tôi hiểu, trực giác không phải là lòng tin mơ hồ bắt nguồn ở các giác quan
hay ở sự xét đoán lừa dối của trí tưởng tượng với những xây dựng viển vông,
nhưng là ý niệm (a) do trí tuệ thuần túy và chăm chú cấu thành một cách rất dễ
dàng và rõ rệt, nên tuyệt đối không còn chút nghi ngờ về điều mà chúng ta hiểu
biết; hoặc là, nói thế này thì cũng vậy, ý niệm do trí tuệ thuần túy và chăm chú
cấu thành mà không thể có mảy may hồ nghi. Đó là ý niệm chỉ phát sinh ở ánh
sáng lý trí, ý niệm này còn chắc chắn hơn ý niệm của phép diễn dịch, mặc dầu
