con người không thể diễn dịch sai lầm, như chúng tôi đã ghi ở trên. Như vậy, nhờ
trực giác của trí tuệ, một người có thể nhận thấy rằng mình hiện hữu, mình tư
tưởng; rằng một hình tam giác chỉ có ba đường làm giới hạn, một hình cầu chỉ có
một diện tích làm giới hạn; rằng có nhiều sự kiện khác tương tự trái với sự nhận
xét của đa số, số người này không nhận xét được rộng, vì không thèm hướng trí
tuệ về những điều cực kỳ dễ dàng (b) …
Vả chăng, e rằng ngẫu nhiên người ta lại chảng bị sốc bởi việc dùng mới từ trực
giác và những từ khác mà sau đây tôi sẽ buộc cũng phải xoay khỏi ý nghĩa thông
dụng của chúng, ở đây tôi xin đưa ra một cảnh báo chung. Tôi không hề nghĩ theo
cách mà mỗi thành ngữ trong những thời gian gần đây đã được dùng trong trường
học bởi vì quả thật là thiên nan vạn nan khi muốn dùng cùng những danh từ để
diễn tả những ý tưởng khác biệt nhau rất sâu sắc; nhưng tôi chỉ níu chặt lấy ý
nghĩa của mỗi từ trong tiếng Latinh (1), để mà, trong trường hợp không tìm ra
được những từ thích hợp, tôi dùng chúng để dịch ý tưởng của tôi, những từ nào
tôi thấy có vẻ thích hợp nhất với ý tưởng đó.
Mặt khác, trực giác hiển nhiên, chắc chắn ấy không phải chỉ cần thiết cho những
biểu hiện mà thôi, mà còn cho bất cứ suy luận nào. Giả thử người ta rút ra được
hậu đề này chẳng hạn: 2 với 2 bằng 3 với 1 thì không những phải thấy trực giác
rằng 2 với 2 là 4, 3 với 1 cũng là 4, nhưng còn phải thấy rằng hai mệnh đề sau có
một hậu đề tất yếu là mệnh đề đã đưa ra đầu tiên.
Bây giờ người ta có thể tự hỏi tại sao chúng tôi đã thêm vào trực giác một thể
cách tri thức khác, không phải là phép diễn dịch khiến chúng ta có thể hiểu biết
mọi kết luận tất yếu rút ở những điều xác thực đã biết. Phải thêm như vậy, vì
người ta biết nhiều điều chắc chắn mà không hiển nhiên, miễn người ta rút những
điều đó ở các nguyên tắc xác thực mà người ta biết rằng tư tưởng được tận dụng
liên tiếp, không chút gián đoạn, tư tưởng này nhờ trực giác mà nhận thấy rõ ràng
mỗi điều riêng biệt. Chính nhờ vậy mà chúng ta biết mối liên lạc nối liền vòng
cuối với vòng đầu của một cái xích, dù một thoáng nhìn duy nhất không thể cho
chúng ta thất tất cả những vòng giữa cấu tạo mối liên lạc ấy: chúng ta chỉ cần đã
qua lần lượt những vòng ấy và nhớ rằng mỗi vòng từ vòng đầu đến vòng cuối,
luôn luôn nối liền với những vòng ở gần nó nhất. Vậy ở đây, chúng ta phân biệt
trực giác của trí tuệ với diễn dịch chắc chắn ở chỗ, trong diễn dịch, người ta quan
