thành nhà vật lý xuất sắc và nếu là nhà vật lý xuất sắc thì ắt cũng là nhà hình học
giỏi. Sự chuyên môn hóa không phải là tính ưu việt trong các khoa học, vốn chỉ
vận dụng đến tinh thần, mà là trong các nghệ thuật, chúng vận dụng cả thân xác,
bởi vì thân xác có những giới hạn mà tinh thần không có.
Con người có thói quen, trong mọi trường hợp mà họ nhận ra vài điểm giống
nhau giữa hai vật, phê phán đồng thời cả hai, ngay cả trên điểm mà chúng khác
nhau, bằng cách áp dụng vào chúng điều gì mà họ nhận là đúng từ một trong hai
vật. Chính theo cách ấy mà họ tạo ra những chỗ tương đồng lệch lạc giữa các
khoa học, vốn hoàn toàn đặt cơ sở trên sự hiểu biết bằng trí tuệ, và những nghệ
thuật (1) vốn đòi hỏi một vài tư thế thực tiễn của thân xác. Họ thấy điều này: một
người không nên cùng lúc học tất cả mọi nghệ thuật, mà chỉ khi dành trọn thời
gian cho một nghệ thuật thôi thì người ta mới dễ trở nên bậc thầy trong nghệ
thuật của mình hơn; cùng những bàn tay cần cù cày sâu cuốc bẫm, sau đó lại nắn
nót cung đàn hay nghịch màu cùng cây cọ vẽ thì e rằng khó có thể vận dụng một
cách khinh khoái dễ dàng như khi chỉ chuyên tâm vào một thứ, bởi trăm hay
không bằng tay quen. Họ đã tưởng rằng về những khoa học cũng thế và họ đã
nghĩ rằng khi phân biệt chúng rành rẽ theo sự khác biệt của những đối tượng mà
chúng nghiên cứu, thì phải tìm cách thủ đắc riêng rẽ từng môn chuyên biệt và để
qua một bên tất cả những môn khác. Về điều đó chắc chắn họ đã lầm. Bởi vì mọi
khoa học chẳng phải là cái gì khác hơn là minh trí của nhân loại, luôn luôn vẫn là
một, dầu cho có sự khác biệt của những chủ đề mà người ta ứng dụng và nó
không mượn từ chúng nhiều sự phân biệt (distinctions) cũng như là ánh sáng mặt
trời không mượn từ sự đa dạng của những sự vật mà nó soi sáng, không cần phải
áp đặt giới hạn nào cho các tinh thần. Thực vậy, việc hiểu biết chỉ một chân lý,
cũng như việc thực hành chỉ một nghệ thuật không làm chúng ta xao lãng việc
khám phá một chân lý khác nhưng đúng hơn là càng giúp cho chúng ta thực hiện
điều ấy tốt hơn.
DESCARTES, Những quy tắc hướng dẫn tinh thần.
1. Theo nghĩa truyền thống từ Thượng cổ, không chỉ các ngành mỹ thuật mà nghệ
thuật còn gồm cả các loại kỹ thuật và tài khéo nói chung.
Trực giác và diễn dịch (Intuition et Déduction)
