còn có thể nói lên những lời đó đúng vào khi những hành động của ta gây nên
những biến cố nơi các cơ quan của nó, thí dụ nếu ta động đến chỗ nào của nó, thì
nó hỏi ta muốn nói gì với nó, - nếu ta đụng vào chỗ khác, nó sẽ kêu là ta làm nó
đau, v.v… nhưng ta không thể quan niệm nó có thể sắp xếp những lời đó để trả
lời đúng ý nghĩa những gì ta nói trước mặt nó, như người ngu đần nhất cũng có
thể làm được, hai là mặc dầu những máy đó làm được nhiều việc cách khéo như
hoặc khéo hơn bất cứ ai trong chúng ta, nhưng chắc chúng sẽ không làm được
những việc khác, nhân đó người ta sẽ khám phá ra chúng không hành động do
hiểu biết, nhưng chỉ do sự xếp đặt của những bộ phận của chúng. Bởi vì trong khi
lý trí là dụng cụ phổ quát có thể dùng trong tất cả các trường hợp, thì những bộ
phận kia lại cần từng cách xếp đặt riêng cho từng hành động một. Bởi vậy hầu
như không thể có đủ những cơ phận khác nhau nơi một chiếc máy để làm nó hành
động trong tất cả mọi hoàn cảnh ở đời như lý trí của ta vẫn làm ta hành động.
Vậy cũng nhờ hai phương thế đó người ta có thể biết sự khác biệt giữa con người
và con vật. Điều đáng chú ý là không có người nào đần độn và ngớ ngẩn đến đâu,
kể cả những người điên, mà lại không có khả năng sắp xếp các lời nói lại với
nhau làm thành một câu nói để diễn tả ý tưởng mình; ngược lại, không một con
vật nào, dầu toàn hảo và sinh ra với những hoàn cảnh tốt lành đến đâu, có thể làm
như vậy. Điều này không ở tại chúng không có cơ quan, vì người ta thấy những
con cưỡng và những con vẹt có thể phát ra lời nói như ta, nhưng chúng không thể
ăn nói như ta nghĩa là không thể chứng tỏ rằng chúng có nghĩ tưởng những gì
chúng nói. Trái lại, những người điếc hoặc câm từ sơ sinh thì thiếu những cơ
quan người dùng để ăn nói, và thiếu như hoặc thiếu hơn các con vật, nhưng họ lại
thường đích thân phát minh những ký hiệu để những người sống chung với họ và
có giờ học ngôn ngữ của họ có thể hiểu họ. Điều này không những chứng tỏ rằng
các con vật có ít lý trí hơn con người, nhưng còn chứng minh rằng chúng không
có chút lý trí nào hết, bởi vì người ta thấy chỉ cần rất ít lý trí là có thể ăn nói.
Người ta càng nhận rõ sự chênh lệch giữa các con vật cùng một loài cũng như
giữa các con người, vì con nọ dễ tập hơn con kia, thành thử không thể tưởng được
tại sao một con khỉ hay một con vẹt toàn hảo nhất loài chúng lại không bằng một
đứa con nít ngớ ngẩn nhất, hoặc một đứa con nít có bộ óc điên, nếu không phải
tại vì hồn của chúng có bản tính khác với hồn của ta. Người ta không nên lẫn
những lời nói với những cử động tự hniên bày tỏ những cảm thọ và có thể được
