giữ họ khỏi bị xao xuyến vì các sự khác; và họ làm chủ chúng một cách tuyệt đối
đến nổi trong việc này họ có lý để nghĩ mình giàu có hơn , quyền thế hơn và tự do
hơn và hạnh phúc hơn bất cứ người nào khác là hạng người, vì không có triết lí
này, nên tuy được thiên nhiên và số mệnh ưu đãi đến đâu,vẫn không bao giờ làm
chủ được điều họ muốn.
Sau cùng, để kết luận phần luân lý này, tôi có ý kiểm điểm tất cả những công tác
của người ta ở đời này để gắng chọn lấy công tác tốt nhất: và không muốn nói gì
về những công tác của người khác, tôi nghĩ rằng tôi không thể làm gì tốt hơn là
cứ tiếp tục công tác mà tôi đang làm, nghĩa là dùng tất cả đời sống tôi trau dồi lý
trí và hết sức tiến thêm trong việc tìm biết chân lý theo phương pháp mà tôi đã tự
đề ra cho mình. Tôi đã cảm thấy rất mực thoả thích từ khi tôi bắt đầu dùng
phương pháp này, đến nỗi tôi không tin là người ta có thể nhận được những vui
thoả êm dịu hơn, ngay lành hơn ở đời này, và nhờ phương pháp này mỗi ngày tôi
vẫn khám phá ra một vài chân lý tôi cho là quan trọng và thường không được
người khác biết tới, thì sự thoả mãn tràn ngập tâm trí tôi đến nỗi tôi không còn gì
khác cảm động được tôi. Vả lại ba châm ngôn trên đây chỉ dựa trên ý định của tôi
là tiếp tục học hỏi: Thượng đế đã ban cho mỗi người chúng ta một ít ánh sáng để
phân biệt thực hư, nên tôi không nghĩ rằng mình phải chiều theo ý kiến người
khác dầu một lúc thôi, nếu mình không dự trù việc dùng sự phán đoán của mình
để xem xét các ý kiến kia đến lúc phải xem xét; và khi theo các ý kiến đó, tôi sẽ
không tránh được những nghi ngại trừ khi tôi tin rằng không vì thế mà bỏ mất dịp
gặp được những ý kiến tốt hơn, trong trường hợp may ra có những ý kiến tốt như
thế.
Sau hết, tôi đã không thể nói hạn chế các ước vọng của tôi và được an vui, nếu tôi
không theo con đường mà tôi nghĩ là có thể dẫn tới sự đạt được tất cả các tri thức
có thể đạt được và con đường này cũng chính là phương diện đạt được tất cả
những sự tốt lành đích thực mà tôi có thể đạt được: vì ý chí của ta chỉ theo đuổi
hoặc tránh xa sự vật tuỳ theo tr1i năng ta trình bày cho nó thấy là tốt hay xấu, cho
nên chỉ cần phoán đoán đúng là sẽ hành động tốt hết sức, nghĩa là sẽ có tất cả các
nhân đức và đồng thời có tất cả những sự tốt lành mà con người có thể có. Và khi
chắc được như thế, thì không thể nào ta lại không vui thoả.
DESCARTES,
