Bài suy niệm hôm qua đã đổ vào tâm trí tôi quá nhiều hoài nghi lớn lao, đến nỗi
từ nay tôi khôg thể nào quên chúng được; và tôi cũng chưa biết giải quyết chúng
cách nào hết. Tôi như người thình lình bị rơi xuống vực sâu, và tôi bối rối quá vì
chân đặt không tới đáy nước, mà bơi ngoi lên mặt nước cũng không nổi. Tuy
nhiên tôi sẽ cố gắng, và từ nay tôi sẽ theo con đường mà tôi đã bước vào từ hôm
qua: tôi sẽ tránh xa những gì tôi có thể hoài nghi dầu một chút mà thôi, cũng bằng
tránh những điều tôi biết chắc là hoàn toàn sai lầm; và tôi sẽ cứ đường đó mà đi
cho tới khi đạt được điều chắc chắn, hay ít ra sẽ biết chắc rằng không thể có điều
gì chắc chắn hết (1).
Để nâng trái đất lên và đưa nó sang nơi khác, Archimède chỉ đòi có một điểm tựa
vững và chắc. Cũng một lẽ, tôi có quyền ôm những hoài vọng lớn lao, nếu tôi có
phúc tìm thấy chỉ một điều chắc chắn và bất khả nghi thôi.
Tôi giả thử tất cả những cái tôi nhìn thấy kia đều giả dối; tôi tưởng trong tất cả
các điều do trí nhớ dối trá trình bày cho tôi, không có một điều chi thực hết; tôi
nghĩ tôi không có một giác quan nào hết; tôi nghĩ thân thể, bộ mặt, trương độ,
chuyển động và vị trí đều là những giả tạo kỳ quái của tâm trí tôi; vậy có chi thực
đâu? Có lẽ chỉ có điều này là thực: không có một cái chi chắc chắn ở trần gian
này.
Nhưng biết đâu lại không có một sự vật khác ngoài các sự vật mà tôi vừa cho là
không chắc chắn, và đó là sự vật, người ta không thể hoài nghi chút nào? Không
lẽ không có một Thượng đế nào đó, hoặc một thần linh nào đó là vị đã đặt những
suy tưởng nọ vào trong tâm linh tôi? Nhưng tại sao tôi lại nghĩ như thế, vì rất có
thể chính tôi là tác giả của những suy tưởng đó? Vậy ít là tôi, tôi có là gì không?
Nhưng tôi đã phủ nhận rằng tôi không có giác quan và cũng không có thân thể chi
hết. Tuy nhiên, tôi do dự: vì như thế sẽ ra sao? Có thực tôi độc lập đối với thân
thể và giác quan đến nỗi tôi có thể hiện hữu mà không cần đến chúng chăng?
Nhưng tôi đã chắc tâm rằng không có chi hết trong thế giới không có trời, không
có đất, không có tinh thần, không có vật thể, nhưng có phải vì thế mà tôi không
hiện hữu chăng? Tất nhiên tôi hiện hữu, nếu tôi chắc tâm, hoặc ít ra tôi đã suy
tưởng cái gì. Nhưng có một Kẻ lừa dối nào đó, rất tài tình và tinh quái, dùng hết
sở trường của mình để lừa dối tôi. Nếu vị đó lừa dối tôi, thì tôi vẫn cứ chắc là tôi
hiện hữu; vì tha hồ cho vị đó lừa dối tôi, Ngài vẫn không thể làm cho tôi không là
