Nhưng khi tôi giả thử có một vị tài năng vô cùng, và, - nếu có thể nói như thế, -
tinh quái và nham hiểm, chỉ dùng tất cả tài lực để lừa dối tôi, thì tôi là gì? Tôi có
thể nhận là của tôi một sự gì trong những sự mà trên đây tôi đã thuộc về bản tính
vật thể chăng? Tôi chú ý suy tưởng, nghĩ đi và nghĩ lại những cái đó trong tâm
linh tôi. Cho nên không cần tôi phải dừng lại để kiểm điểm chúng. Vậy chúng ta
hãy quay sang những thuộc tính của linh hồn để xem có cái gì đáng gọi là của tôi
không. Những thuộc tính đầu tiên là dưỡng nuôi và bước đi; nhưng nếu thực sự
tôi không có thân thể, thì tất nhiên tôi cũng không bước đi và không tự nuôi
dưỡng. Một thuộc tính nữa là cảm giác; nhưng không có thân thể, thì cũng không
cảm giác được, trừ khi như ngày xưa trong giấc ngủ tôi đã tưởng cảm giác, rồi khi
thức dậy tôi đã nhận thức chẳng cảm giác chi. Một thuộc tính nữa là suy tưởng,
và đây tôi thấy rằng nó là một thuộc tính của tôi. Chỉ có suy tưởng là không thể
rút ra khỏi tôi: có tôi đây, tôi hiện hữu, đó là điều chắc chắn. Nhưng được bao
lâu? Bao lâu tôi suy tưởng, vì rất có thể là hễ tôi thôi suy tưởng thì đồng thời tôi
cũng sẽ thôi hiện hữu. Bây giờ tôi chỉ công nhận những điều tôi biết là nhất thiết
đích thực: như thế, tôi chỉ là một sự vật quy tưởng, nghĩa là một tâm linh, một
tâm trí, hay là một trí năng, một lý trí, đó là những danh từ mà trước đây tôi chưa
nhận thức được ý nghĩa. Vậy tôi là một sự vật đích thực, hiện hữu một cách đích
thực. Nhưng tôi là gì? Tôi đã nói tôi là một sự vật suy tưởng.
Còn gì khác nữa không? Tôi kích thích trí tưởng tượng của tôi để để tìm xem tôi
có còn là sự gì nữa không. Tôi không phải là toàn bộ những chi thể mà người ta
gọi là thâ thể con người; tôi không phải là một thứ không khí long đong lùa vào
trong tất cả các chi thể kia; tôi không phải là gió, là khí, là hơi nước, nghĩa là tôi
không phải là một cái gì tôi có tưởng tượng ra được, bởi vì tôi đã giả thử rằng tất
cả những cái đó không có: tuy nhiên, lập trường của tôi vẫn như trước, nghĩa là
tôi vẫn chắc chắn tôi là một cái gì.
DESCARTES,
Những suy niệm siêu hình, II, Bản dịch của Trần Thái Đỉnh.
1. Đó là công thức của các triết gia hoài nghi (les sceptiques)
2. Đó là định nghĩa về con người nhận được từ các triết gia.
