nên nó; màu sắc, hình thù, lượng thể của nó đều hiển hiện: nó cứng, lạnh, người
ta sờ nó được, và nếu anh gõ trên nó thì nó phát ra một âm thanh. Tóm lại tất cả
mọi sự thuộc về một vật thể đều gặp thấy ở nơi vật thể này.
Nhưng này, trong khi tôi còn đang nói đây, thì người ta đặt cục sáp ong đó vào
gần lửa: tất cả hưông vị còn rớt lại đó liền tan bay, mùi thơm cũng bay mất, màu
sắc nó đổi thay, hình thù nó biến mất, lượng thể nó gia tăng, nó trở thành lỏng
như nước, người ta khó mà sờ được nó nữa, và nếu người ta gõ vào nó thì nó
không thể phát ra âm thanh nào nữa. Sau những đổi thay đó, có phải vẫn cục sáp
ong trước đó không? Phải nhận rằng vẫn cục sáp ong kia còn đó. Không ai chối
cãi điều đó. Vậy khi nãy người ta biết phân minh được điều chi về cục sáp ong?
Tất nhiên không thể là những cái tôi đã biết do trung gian giác quan, bởi vì tất cả
những gì tôi nhờ vị giác, khứu giác, thị giác, xúc giác hay thính giác mà đạt được,
nay đều thay đổi hết, thế mà vẫn cục sáp ong đó còn lại đây. Phải chăng cục sáp
ong là cái tôi nghĩ bây giờ, nghĩa là nó không phải cái khi nãy, tức là không phải
vị ngọt của mật ong, cũng không phải hưông êm dịu của các hoa, không phải màu
trắng nọ, hình thù kia, không phải thanh âm ấy, nhưng nó chỉ là một vật thể: vật
thể này, lúc trước xem ra như có những hình thái nọ, nhưng bây giờ lại hiện hình
dưới những hình thái khác.
Nhưng cái tôi tưởng bây giờ đây là cái gì? Chúng ta hãy suy nghiệm cẩn thận, và
sau khi đã bỏ ra ngoài tất cả những gì không thuộc về sáp ong, ta hãy ngó xem
còn lại cái chi? Thực sự chỉ còn một chút trương độ, một chất yếu mềm và dễ
biến đổi. Nhưng cái mềm ýêu và dễ biến đổi đó là gì? Có phải vì tôi tưởng tượng
rằng cục sáp đang tròn có thể biến ra vuông, rồi đang vuông lại có thể biến ra tam
giác không? Tất nhiên không phải thế, bởi tôi quan niệm rằng cục sáp có thể qua
thiên hình vạn trạng, và tôi không thể dùng trí tưởng tượng để duyệt qua cái vô
tận đó: cho nên tôi không thể dùng trí tưởng tượng để có quan niệm đó về cục sáp
ong được.
Bây giờ thử hỏi cái trương độ kia là gì? Đó có phải là một ẩn số không? Bởi vì
khi sáp ong chảy ra, trương độ tăng lên; và khi sáp đã chảy hết, thì trương độ
càng lớn hơn nữa, rồi khi nhiệt độ càng tăng thì nó càng lớn thêm. Và tất nhiên
nếu tôi không nghĩ rằng miếng sáp ong có thể có nhiều biến hoá về trương độ hơn
tôi tưởng tượng, thì tôi chưa quan niệm cách rõ ràng và chính đính về bản tính
