niệm chúng bằng suy tưởng của chúng ta; chính vì lý do trên đây, tôi biết một
cách hiển nhiên rằng không có chi dễ hiểu biết bằng chính tâm linh tôi.
Nhưng, bởi vì hầu như không thể bỏ được niềm tin tưởng xưa kia của tôi, cho nên
tôi nghĩ cần phải dừng lại nơi đây ít lâu để nhờ sự kéo dài giờ suy niệm, tôi có thể
ghi tạc sâu vào trí nhớ tôi cái điều tôi vừa nhận thức ra đó.
DESCARTES,
Những suy niệm siêu hình, II, Bản dịch của Trần thái Đỉnh.
Chân lý hằng cửu và ý tưởng bẩm sinh
Lý trí là gì? Theo Descartes, lý trí đồng nhất ở mọi người, gồm những chân lý
"bất di dịch và hằng cửu" đã được đặt vào ta do Thiên Chúa. Những ý tưởng biểu
trưng các chân lý ấy ở ta không được lẫn lộn với những ý tưởng phổ quát của triết
lý kinh viện. Chúng ta có ý tưởng về những "bản tính chân thật và bất dịch" (xem
bài 118). Dưới đây, trong đoạn thứ nhất: (A) Descartes bênh vực luận đề ấy chống
Gassendi chủ trương mọi sự đều do giác quan mà đến với ta. Trong đoạn thứ hai
(B) ông phân biệt những ý tưởng "bẩm sinh" ấy với những ý tưởng "ngẫu lai" và
những ý tưởng "tác tạo"
A) - Còn về điều ông nói là "ông lấy làm khó nghe ai muốn thiết lập cái gì bất
dịch và hằng cửu ngoài Thiên Chúa" thì ông quả có lý nếu nói về một vật hiện
hữu, hay là tôi muốn thiết định điều gì thật bất dịch đến nỗi tính cách bất dịch của
nó không tuỳ thuộc Thiên Chúa nữa. Nhưng cũng như các thi sĩ tưởng tượng ra là
các vận mệnh thật ra đều được thần Jupiter làm ra và sắp đặt, nhưng một khi đã
được thiết lập như thế, thì thần ấy tự buộc mình phải giữ chúng, thì cũng vậy, thật
ra tôi không nghĩ các bản thể sự vật, và những chân lý toán học mà ta có thể biết
được, là độc lập đối với Thiên Chúa, tuy nhiên tôi tưởng rằng vì Thiên Chúa đã
muốn như thế và đã định đoạt như vậy, nên chúng bất di dịch và hằng cửu…
Rồi đến điều ông đưa ra chống các ý tưởng phổ quát của các nhà biện luận, thì
không động chạm đến tôi, vì tôi khái niệm chúng một cách khác hẳn với họ.
Nhưng còn về những bản thể mà ta biết rõ ràng và phân minh như bản thể hình
tam giác hay một hình nào khác của hình học, tôi sẽ làm ông công nhận dễ dàng
