có thể quy cả vào ba khoa chính là y học, cơ học, và luân lý học; đây tôi muốn
nói thứ luân lý cao thượng và hoàn toàn nhất, vì hàm ngụ một tri thức đầy đủ các
khoa học khác nên là bậc tối cao của một đức khôn ngoan. Lại cũng như người ta
hái quả không phải ở gốc rễ hay ở thân cây, nhưng ở ngọn ngành mà thôi, nên
công dụng trọng yếu của triết học lệ thuộc những thành phần của nó mà người ta
chỉ có thể học được sau hết.
DESCARTES, Những nguyên lý triết học,
Thư cho linh mục Picot, Q.IX, phần 2.
Thực tế của không gian
Không gian là gì? Theo Descartes không gian là một thực tế, nó cấu thành tất cả
bản tính mọi vật. Vật chất là "bản chất trương độ".
Không gian hay cái chỗ bên trong, và vật thể được bao gồm trong không gian ấy
cũng chỉ khác nhau do tư tưởng của ta mà thôi. Vì thật ra cũng một không gian
theo chiều dài, rộng và sâu, cấu thành không gian thì cũng cấu thành vật thể, vàsự
khác biệt giữa chúng chỉ là ở chỗ ta gán cho vật thể, một khoảng gian riêng biệt
mà ta nghĩ là cũng đổi chỗ với nó mỗi khi và bao nhiêu lần mà nó được đưa đi,
còn ta gán cho không gian, một khoảng vừa bao quát, vừa mơ hồ đến nỗi khi đã
đưa một vật nào ra khỏi cái không gian mà nó ở trước, ta không nghĩ rằng cũng
đưa cái khoảng không gian ấy đi, vì rằng ta thấy như cái khoảng gian ấy vẫn luôn
luôn tồn tại trong khi nó vẫn giữ một độ lớn và một hình dạng, và nó không đổi vị
trí đối với những vật bên ngoài do đó mà ta hạn định nó.
Nhưng có thể nhận biết dễ dàng là cũng cái khoảng gian nó cấu thành bản tính vật
thể, thì nó cũng cấu thành bản tính của không gian, thành ra chúng chỉ khác nhau
cũng như bản tính của loại hay hạng khác với bản tính của cá thể, nếu muốn nhận
định rõ cái quan niệm xác thật của ta về vật thể, ta lấy một cục đá chẳng hạn, và
ta loại bỏ tất cả cái gì ta biết là không thuộc về bản tính vật ấy. Vậy, trước hết ta
hãy loại bỏ sự cứng rắn vì rằng: nếu ta tán viên đá ấy thành bột, thì nó không còn
cứng rắn nữa, và cũng không vì thế mà nó không phải là một vật nữa; ta cũng loại
bỏ màu sắc đi, vì ta đã có thể thấy đôi khi những thứ đá rất trong đến nỗi không
có màu sắc nào cả; ta lại loại bỏ trọng lượng của nó đi, vì thấy lửa mặc dầu rất
