NHỮNG NGHIÊN CỨU SIÊU HÌNH HỌC (PHẢN BÁC THỨ NĂM CHỐNG
LẠI NHỮNG SUY NIỆM SIÊU HÌNH CỦA DESCARTES)
Sự phê phán gay gắt này, làm Descartesbị choáng và rất là không bằng lòng,
hướng đến những điểm mạnh trong tác phẩm của ông: phương pháp thì võ đoán
(arbitraire) cái "Tôi suy tư" (Le Cogito) thì không hiệu quả: tính bẩm sinh của ý
tưởng hoàn hảo là một sai lầm; đi từ yếu tính đến hiện hữu của Thiên Chúa chỉ
bằng cách thuần lý là lạm dụng (tham khảo Kant).
Thuyết duy vật trong sự phê bình này có tính phản bác (lí trí không thể chứng
minh rằng tâm hồn là phi vật chất, cũng không thể chứng minh rằng vật chất
không có khả năng suy tư) và, lạ lùng thay, thuyết duy vật nơi Gassenchi lại cộng
sinh với một thứ siêu hình học trong đó những điều kỳ diệu của Thiên nhiên,
bằng phương pháp loại suy và bằng cảm thức, lại dẫn tới hiện hữu của Thượng
đế.
Tranh biện về sự hoài nghi triệt để
Tin rằng mọi cái đều đúng, đó là một định kiến. Tin rằng mọi cái đều sai, đó là
một định kiến khác. Tuy nhiên, theo Gassendi, đó lại là điều mà Descartes giả
thiết để xây dựng sự hoài nghi triệt để. Thay vì chuyện cuồng võng đó, tại sao
không tìm một tiêu chuẩn để lựa chọn giữa những điều chắc chắn, có phải là tốt
hơn không?
Có một điều mà tôi không hiểu rõ lắm, là tìm xem tại sao ông không chịu coi mọi
vật - một cách đơn giản và kiệm lời hơn - mà ông từng biết cho đến lúc đó như là
không chắc chắn (và sau đó để riêng ra những cái mà ông công nhận là đúng),
thay vì coi tất cả đều là sai; như thế chẳng qua là bỏ một định kiến cũ để mang
một định kiến mới. Và xin ông lưu ý cho rằng để làm điều đó, ông đã phải giả
định một Thiên chúa lừa dối (un Dieu trompeur) hay một vị tà thần xảo quyệt (un
malin génie) nào đấy đã dùng tất cả tài trí để lừa dối chúng ta mặc dầu hình như
rằng chỉ cần viện dẫn việc ít có ánh sáng nơi tinh thần con người và sự yếu kém
của thiên nhiên cho sự nghi ngại của ông là đủ. Ngoài chuyện đó ra ông còn giả
vờ ngủ để có cơ hội đặt mọi sự thành hoài nghi. Nhưng, ông có thể vì điều đó, đủ
tự chủ để tin rằng ông không hề thức, và rằng mọi sự đang hiện diện và mọi
