TRIẾT HỌC TÂY PHƯƠNG TỪ KHỞI THỦY ĐẾN ĐƯƠNG ĐẠI - Trang 734

lành hơn cả, họ bèn tự nhủ rằng Mặt trời đi vòng quanh Trái đất để rải ra phước
lộc của nó lần lượt trên mọi quốc gia, và lần này họ gọi nó là Théos - Thần linh -
theo nghĩa là Kẻ nhìn thấy bởi vì nó thấy mọi sự và cung cấp cho nhu cầu của
mọi loài. Từ chỗ đó, bởi vì Thần linh là người ban phúc cho họ, họ bèn gán cái
tên Thần linh cho những người cũng như những vật nào mà họ rút ra được những
lợi ích nào đó; và như thế không chỉ những con người như Cérès, Bacáchus,
Hercule được họ tôn lên thành thần linh, mà cả những dòng suối, những con
sông, những vật khác có ích cho đời sống. Và theo thực tế mà nói, thì trong số
những con người, thì chính những vua chúa được coi là xứng đáng với tên gọi
này nhất, bởi vì, là những kẻ có quyền lực nhất, thì họ cũng có khả năng hơn cả
để ban phúc hay giáng hoạ, và có ảnh hưởng đến muôn vật, từ đó nảy sinh ý
tưởng dành cho họ một chỗ ngồi trên Thiên đình (3). Sau đó, đi theo những chỉ
dẫn này, là vô số những kẻ những kẻ nịnh bợ và những nhà thơ đổ đầy Thiên đình
với những thần linh loại này và thêu dệt mọi chuyện đó trong cơ man nào là
những chuyện giả tưởng về yêu ma, quỷ thần,. Và bởi vì mọi vua chúa, kể cả
những hôn quân bạo chúa tệ hại nhất cũng phải có chỗ ngồi giữa các thần linh,
nên họ cũng tôn thờ cả những tà thần ác quỷ; đến độ rằng sau khi đã làm đầy
nhóc cả một vương quốc những thần linh, thì chức năng quyền hạn của chư vị đối
với con người cũng được phân bổ, có vị được tôn phong thành Vua, các vị khác là
Tể tướng, Thượng thư chuyện trách từng lãnh vực, rồi có những vị như là các
Tổng trấn cai quản từng góc trời vv… Có vị đặc trách ban phúc để khuyến thiện,
có vị chuyên ngành giáng hoạ để trừng ác. Lúc đó người ta tin rằng Thế giới được
cai trị bởi sự quan phòng của một Đấng Tối cao, cùng với nhiều vị trung cao và
rất nhiều vị sơ cao, và mọi chuyện xảy ra dưới gầm trời, từ chuyện bình thường
như mưa nắng, sáng tối cho đến những chuyện lạ như Nhật thực, Nguyệt thực,
Sao chổi, Sấm sét, Sóng thần vv… không có bất kì chuyện gì xảy ra mà không
theo lệnh và theo sự can thiệp của chủ thần. Lại có những người đi đến chỗ nghĩ
rằng nên coi cả thế giới như một sinh vật, theo kiểu những hiệu ứng trước nay
gán cho chư thần thì bây giờ đồng quy về một thứ Linh hồn duy nhất dàn trải
khắp mọi nơi, phần cốt yếu của Linh hồn này giữ vai trò nguyên lý ấn định đường
lối chung, và phần còn lại là những tài năng nhờ đó mọi sự được thi hành (4).
Trong tình huống đó, những nhà lập pháp nhận thấy rằng có những kẻ rất ma
mãnh, biết tránh làm điều ác một cách công khai vì sợ bị trừng phạt, nhưng không
hề kiêng dè khi lén lút phạm tội, khéo léo che giấu để không ai biết - thì những