nhà lập pháp lại làm nảy sinh niềm tin rằng chư thần hiện diện khắp trong thiên
nhiên, soi thấu đến những chuyện bí mật nhất và nhìn thấy rõ mồn một ngay cả
những tội ác được che giấu rất tinh vi (Ấy, quỷ thần mà lị! Cái gì mà các ngài lại
chẳng biết). Nếu các ngài chưa trừng phạt, các người cũng đừng vội mừng. Địa
ngục với những Nộ thần (5) mà dám chắc các ngươi vừa thấy mặt là đã khóc thét
lên rồi, cùng với bao cực hình rùng rợn vẫn đang đợi chờ để chào đón các ngươi
đấy! Nếu các ngươi phạm tội ác mà chưa bị trừng phạt thì cũng đừng hí hửng. Và
cũng đừng tưởng bở? Chắc chắn rồi sẽ có ngày phải khóc… bằng tiếng Tây đấy,
các con ạ! Nhưng thôi, chẳng cần phải dông dài nhiều lời về chuyện ấy nữa, cũng
không cần đi vào chi tiết về phương pháp và sự trình bày của ông này, ông nọ làm
chi. Chỉ cần lướt qua đề tài này, vả chăng hầu như ai cũng biết rồi, để cho ông có
thể thấy những người đầu tiên đã tạo ra ý tưởng về Đấng Tối cao như thế nào,
ngay cả nếu họ không có, như ông (6) đã tưởng, một ý niệm bẩm sinh.
Điều này làm cho trở thành vô ích việc hỏi ông tại sao, nếu như họ đã có thể có ý
tưởng này về chính họ, mà chúng ta lại không thể có, về chính chúng ta, bởi vì
ông thấy rõ rằng người ta có thể trả lời ông là thật ra họ không có ý tưởng đó mà
chúng ta chẳng có; nhưng rằng họ đã có thể và chúng ta cũng có thể có bằng cùng
một lý luận, đó là chiêm ngưỡng Mặt trời và trật tự của Vũ trụ, một trật tự mà
Thượng đế đã muốn chúng ta hướng suy tư về, không phải về một ý tưởng bẩm
sinh, mà là bao lớp lớp tầng trời, về cầu vồng bảy sắc, về bao điều kỳ diệu nữa
mà qua sự chiêm ngưỡng chúng, chúng ta có thể nhận ra Ngài và tạ ơn Ngài đã
tạo ra chúng.
Pierre GASSENDI, Những nghiên cứu siêu hình
1. Một kiểu từ nguyên phóng túng, lấy lại từ Platon trong đối thoại Cratyle.
2. Một từ được giả thiết là phái sinh từ ngữ căn Hy lạp có nghĩa là "thấy".
3. Quan niệm nhắc nhở lại quan niệm của Evhémère (năm 300 trước Công
nguyên)
4. Thuyết phiếm hồn (Animisme diffus) hay là thuyết Vạn vật hữu linh
5. Những vị thần nơi địa ngục theo tôn giáo Cổ La mã.
