một khả năng nhận thức khác, không thuần lý, không phải trí thông minh, không
cần biện luận như lí trí, nhưng có tính trực quan (intuitive), thuộc về cảm thức
hay bản năng, đó là "con tim". Chính con tim, chứ không phải lí trí, nhận biết
những nguyên lý đầu tiên và nhận ra điều mà lí trí hoài công chứng minh, rằng tôi
đang thức chứ không hề ngủ mơ.
Điều gì con tim biết được, thì được nhận thức không cần chứng minh, nhưng với
sự chắc chắn hoàn toàn, cũng vững vàng như sự chắc chắn do lý luận xây dựng
nên, mà còn kiên cố hơn là đàng khác. Như vậy ta nên tín thác cho con tim niềm
tin tôn giáo, chứ không phải cho lí trí, vốn chỉ thiết lập ra những định lý.
Khi người ta tin rằng chỉ có sự chắc chắn khi được chứng minh, và như thế người
ta đụng đầu vào sự bất khả chứng minh những chân lý thuộc về con tim, thế là
người ta kết luận, từ chỗ người ta không thể chứng minh mọi sự, rằng chẳng có gì
chắc chắn cả: thái độ hoài nghi là hậu quả của một thứ duy lý quá khích. Có lẽ
trong chúng ta không ai mà không biết câu này của Pascal: "Con tim có những lý
lẽ rất ư huyền diệu ly kỳ mà lý trí không có cách chi hiểu được" (Le coeur a ses
raisons que la raison ne connait pas)
Con tim có lý lẽ riêng của nó, mà lí trí không biết được. Chúng ta cảm nghiệm
được điều đó trong muôn vàn sự việc. Tôi cho rằng con tim tự nhiên yêu thích
Hữu thể Phổ Quát, và cũng tự nhiên yêu thích chính mình, theo mức độ nó say
mê những lý lẽ của mình; và con tim lại tuỳ ý mà tỏ ra tàn nhẫn với nó hoặc với
Hữu Thể Phổ Quát. Bạn đã bác bỏ cái này và giũ lại cái kia theo ý của con tim.
Phải chăng bạn yêu chính mình là do lý trí?
Chính con tim, chứ không phải lí trí cảm nghiệm Thiên Chúa. Vậy, đây là đức tin:
Thiên Chúa được cảm thấy bởi con tim, không phải bởi lý trí.
Đức tin là một ân huệ của Thiên Chúa; đừng nghĩ rằng chúng ta nói đó là một ân
huệ về lý luận. Các tôn giáo khác không nói như vậy về đức tin của họ. Họ chỉ
đưa ra những lý luận hầu đạt tới đức tin, thế nhưng lập luận không đưa họ đến với
đức tin.
Từ chỗ biết Thiên Chúa đến chỗ yêu Thiên chúa còn rất xa.
