gian, chúng không còn gặp trở ngại ở đấy nữa. Mà chính sự dễ dàng của các linh
khí để qua lại trong các bộ phận thân thể ta cấu thành những tập quán…
(Chú giải). Tôi không muốn nói trong những chương này, đến ký ức và những tập
quán tinh thần, vì nhiều lý do, mà lý do chính là ta không có ý tưởng rõ ràng về
linh hồn ta. Vì làm sao cắt nghĩa được rõ ràng những hướng chiều này mà các tác
động của linh hồn để lại ở nó, mà những hướng chiều ấy là tập quán của nó, vì
rằng ta không biết được rõ ràng cả bản tính của linh hồn?... Tuy nhiên tôi tin, và
tôi nghĩ phải tin rằng: sau hoạt động của linh hồn, thì còn lại bản thể những biến
đổi nào, thực sự hướng chiều nó về cùng một hoạt động ấy. Nhưng vì tôi không
biết chúng nên không thể giải thích chúng được.
MALEBRANCHE, Tìm kiếm chân lý.
Mối áy náy của con người
Những hoài vọng của linh hồn con người có giới hạn vào các nhu cầu hạn định
ấy, dầu chúng được thành hình, phiền phức, siêu thăng do đới sống xã hội nữa?
Malebranche nhắc lại lời thánh Augustin: Lạy Chúa, lòng chúng con áy náy cho
đến khi an nghỉ trong Chúa, cho ta thấy trong đoạn văn tuyệt đẹp sau đây, là
chúng vượt khỏi rất xa, "do cái khả năng vô hạn của lòng người".
Do đó, ý chí ta luôn khao khát, luôn luôn xúc động do những ao ước, vội vã và áy
náy đến một sự lành mà nó không có, không thể chịu đựng mà không lấy làm khổ
sở cho thần trí dừng lại ít lâu ở những chân lý trừu tượng, không động đến nó và
nó cho là không thể làm nó sung sướng. Cho nên nó lay động và luôn luôn thúc
đẩy thần trí đi tìm các đối vật khác; và khi trong sự xung động mà ý chí chuyển
sang nó, nó gặp được vật nào có dấu hiệu sự lành, ta muốn nói là làm cho linh
hồn cảm thấy khi lại gần, một sự ngọt ngào và thoả mãn nội tâm, khi ấy sự khao
khát của tấm lòng lại được kích thích nữa; những ao ước, những hăm hở, những
sốt sắng ấy lại bùng cháy lên, và thần trí bắt buộc phải tuân theo chúng, bám sát
độc nhất vào đối vật đã gây ra hay có vẻ gây ra chúng, để như thể đưa nó lại gần
linh hồn, để linh hồn thưởng thức nó và hưởng thụ nó trong ít lâu. Nhưng sự
trống rỗng các tạo vật không làm đầy được cái khả năng vô tận của lòng người
nên những thú vui nhỏ bé ấy chẳng những không làm đã khát lại chỉ kích thích
