đó Théodore, người phát ngôn của Malebranche, hỗ trợ hai người đối thoại để
hướng tinh thần họ về miền ánh sáng.
Như vậy người ta sẽ tìm thấy trong những cuộc thanh đàm, trong một hình thức
linh hoạt, sống động, những giải minh rất quí giá, nhất là về sự khác biệt nó phân
cách những cảm thức với các ý tưởng, về tính nhân quả vật lý, về trương độ khả
niệm.
Không nên lẫn lộn những ý tưởng và những cảm thức
Bởi sự sai lầm nào khiến người ta có thể tin rằng ánh sáng phát ra từ chính trong
chúng ta, những kẻ không hề có nó, chúng ta những kẻ không thể làm gì khác
hơn là làm cho chúng ta trở nên xứng đáng để nhận lãnh ánh sáng. Thâm tâm của
chúng ta, đó là những cảm thức làm chúng ta xúc động, chúng chỉ là sự gần gũi
giữa chúng ta với chúng ta, nhưng không soi sáng cho chúng ta và càng ít hơn khi
chúng càng làm chúng ta xúc động nhiều hơn.
Này Ariste, đừng bao giờ lấy những cảm thức riêng của bạn làm những ý tưởng
chung của chúng ta, hay coi những biến đổi làm xúc động tâm hồn bạn là những
ý tưởng soi sáng mọi tinh thần. Đó là phương châm quan trọng nhất trong mọi
phương châm để tránh sai lầm. Không bao giờ bạn quan chiêm những ý tưởng mà
lại không khám phá một vài chân lý: nhưng dầu bạn chú ý đến những biến đổi
riêng của mình đến mức nào, bạn cũng sẽ không bao giờ nhớ đó mà được soi
sáng…
Có sự khác biệt, Ariste thân mến ạ, giữa ánh sáng của những ý tưởng chúng ta, và
bóng tối của những cảm thức chúng ta, giữa nhận biết và cảm thấy; và cần phải
làm quen với việc phân biệt điều đó dễ dàng. Người nào không phản tư đủ về sự
khác biệt này, cứ tưởng là mình biết rất rõ điều mà mình cảm nhận một cách
mạnh mẽ nhất, chẳng thể nào tránh được việc đi lạc vào trong vùng bóng tối của
những biến đổi nơi chính anh ta. Bởi vì xét cho cùng, hãy nắm vững chân lý quan
trọng này: Con người không hề là ánh sáng cho chính mình. Bản thể của nó, thay
vì soi sáng nó, lại bất khả niệm đối với nó. Con người chỉ biết nhờ ánh sáng của
lý tính phổ quát soi sáng mọi tinh thần, bởi những ý tưởng khả niệm, mà lý tính
ấy mở ra cho chúng trong bản thể sáng ngời của nó.
