MALEBRANCHE, Thanh đàm về siêu hình và tôn giáo
Nguy hiểm của tưởng tượng
Mối lệ thuộc của trí tưởng tượng vào sự kết hợp linh hồn và thể xác, theo
Malebranche, là nguồn gốc mọi sai lầm mà tưởng tượng đưa đến cho ta, và một
đối thoại viên tên Ariste trong những cuộc Đàm thoại siêu hình của ông trình bày
như sau:
Các nhà hình học rút các tri thức của họ không do những hình ảnh mập mờ của trí
tưởng tượng, nhưng hình ảnh thô sơ ấy có thể nâng đỡ chú ý, bằng cách như cho
các ý tưởng của họ một thể xác; nhưng chính các ý tưởng mà họ nắm được mới
soi sáng họ và làm họ xác nhận chân lý môn học của họ.
Anh Théodore, anh muốn tôi ngừng lại đây để trình bày anh xem cái ảo tưởng mà
các ảnh ma của một trí tưởng tượng phản loạn chống lý trí và được các đam mê
nâng đỡ và xui khiến; những ảnh ma mơn trớn, chúng làm mê hoặc ta, những ảnh
ma ghê gớm chúng làm ta sợ hãi những quái vật đủ thứ, phát sinh tự mối rối loạn
ở ta, chúng lớn lên và sinh sôi nẩy nở cả một lúc? Thật ra chúng chỉ là những
không tưởng hão huyền, nhưng không tưởng mà tinh thần ta ưa thích và say mê
đến tột bực. Vì trí tưởng tượng của ta nhận thấy nhiều thực tế ở những ảnh tượng
nó sinh đẻ ra hơn là ở những ý tưởng tất yếu và bất biến của chân lý hằng cửu. Là
vì ảnh tượng nguy hiểm ấy đập vào chú ý của nó, còn những ý tưởng kia không
động đến nó. Một khả năng hỗn độn như thế có thể có công dụng gì được, nó như
một con điên mà lại thích làm con điên, hay bay nhảy, khó mà giữ lại được, xấc
xược, nó không sợ ngắt lời ta trong những câu chuyện nghiêm trang nhất với
chân lý trí. Tuy nhiên tôi phải thú nhận là trí tưởng tượng có thể làm tinh thần ta
chú ý. Vì nó có nhiều duyên dáng và thế lực đến nỗi nó làm tinh thần sẵn sàng
suy tưởng đến cái gì đụng đến nó. nhưng ngoài sự mà nó chỉ có thể có liên lạc với
những ý tưởng tiêu biểu cho những vật thể, nó lại hay thiên về ảo tưởng và hung
hăng đến nỗi nếu ta không luôn luôn mắng trách nó, và chỉnh đốn các cử động và
những cơn bồng bột của nó, thì nó đưa ta ngay sang xứ huyền ảo.
MALEBRANCHE, Thanh đàm về siêu hình và tôn giáo.
Những ý tưởng vĩnh cửu
