Ý thức về tự thân không phải là tri thức về tự thân
Từ hai cánh của cái Cogito của Descartes: tôi hiện hữu, tôi là một vật suy tư, chỉ
còn lại cánh đầu tên. Ý thức hay cảm thức mà tôi có về tự thân, không phải là tri
thức mà tôi có về bản tính của mình. Nói cho nghiêm xác, chúng ta không có tri
thức về linh hồn chúng ta, bởi vì chúng ta không có ý tưởng về linh hồn. Vì
chúng ta không thấy được linh hồn, chúng ta chỉ còn tự cảm nhận trong những
tình huống khác nhau của tồn sinh cụ thể của chúng ta. Và sự thể đúng là như thế:
khi mải mê chiêm ngưỡng bản tính tâm linh, chúng ta sẽ quên sống.
Đối với linh hồn thì không như thế: chúng ta không biết nó qua ý tưởng về nó;
chúng ta không thấy nó nơi thiên chúa: chúng ta chỉ biết nó bằng ý thức, và bởi
đó mà tri thức mà chúng ta có về nó không hoàn hảo; chúng ta chỉ biết về linh
hồn chúng ta bởi những gì chúng ta cảm thấy đang diễn ra trong ta. Nếu chúng ta
chưa bao giờ cảm thấy đau đớn, sức nóng, ánh sáng vv… chúng ta sẽ không có
thể biết linh hồn của chúng ta đủ sức chịu đựng hay không, bởi vì chúng ta không
hề biết nó bằng ý tưởng về nó (1). Nhưng nếu chúng ta thấy nơi Thiên chúa ý
tưởng đáp ứng lại linh hồn chúng ta, chúng ta sẽ biết đồng thời hoặc chúng ta sẽ
có thể biết tất cả những đặc tính mà nó có khả năng; cũng như chúng ta biết hoặc
chúng ta có thể biết tất cả đặc tính mà trương độ có khả năng bởi vì chúng ta biết
trương độ qua ý tưởng về nó.
Đúng là chúng ta biết khá nhiều, nhờ ý thức hoặc nhờ cảm thức nội tâm mà
chúng ta có về bản thân, rằng linh hồn chúng ta là cái gì vĩ đại, nhưng có thể rằng
những gì chúng ta biết về linh hồn chúng ta hầu như chẳng là gì cả so với chính
nó. Nếu người ta chỉ biết về vật chất khoảng độ hai hay ba mươi hình thể, thì
chắc chắn là hầu như người ta chưa biết gì, so với những gì người ta biết về vật
chất qua ý tưởng biểu thị nó. Như vậy, để biết hoàn toàn tâm hồn, thì biết những
gì chúng ta biết về nó bằng cảm thức nội tâm, là chưa đủ, bởi vì ý thức mà chúng
ta có về bản thân, có lẽ chỉ cho chúng ta thấy một phần rất nhỏ của hữu thể chúng
ta… (2)
Dầu rằng chúng ta không có một tri thức toàn diện về tâm hồn chúng ta, nhưng tri
thức mà chúng ta có về nó nhờ ý thức hay cảm thức nội tâm đủ để chứng minh
tính bất tử của linh hồn, tính tâm linh, sự tự do và một vài thuộc tính khác mà
