như tôi. Vậy mà tôi không hề thấy những chân lý này trong trí óc của những
người khác cũng như người khác không hề thấy chúng trong trí óc của tôi. Vậy là
tất yếu phải có một Lý tính phổ quát soi sáng cho tôi và những sinh vật có trí
thông minh. Bởi vì nếu lý tính mà tôi tham vấn lại không giống cái lý tính nó
phản hồi cho những người Hoa, thì hiển nhiên là tôi không thể có những tin chắc,
như tôi đang tin, rằng những người Hoa, cũng thấy ra những chân lý như tôi thấy.
Như thế Lý tính mà chúng ta tham vấn khi chúng ta quay về nội tâm, là Lý tính
phổ quát. Tôi nói khi chúng ta quay về với nội tâm, bởi vì ở đây tôi không nói
đến cái lý mà một người đam mê theo đuổi. Khi một người coi trọng mạng sống
con ngựa của anh ta hơn mạng sống người đánh xe của anh ta, anh ta có những lý
lẽ riêng của anh ta để mà hành động như thế, nhưng đó là những lý lẽ rất riêng,
hoàn toàn mang "bản sắc độc đáo" của anh ta, mà mọi người có lý trí khác đều
lấy làm… kinh dị. Đó là những lý lẽ mà xét cho cùng, chẳng hợp lý tí nào, bởi vì
chúng không tương thích với Lý tính phổ quát, tối thượng, mà mọi người tham
vấn đến.
Tôi tin chắc rằng những ý tưởng về vạn vật là bất biến và những chân lý và
những quy luật muôn đời là tất yếu, không thể nào chúng lại không là như chúng
đang là. Vậy mà không thấy ở nơi tôi cái gì là bất biến hay tất yếu cả; tôi có thể
không hề hiện hữu hoặc là không hiện hữu như tôi đang hiện hữu, có thể có
những tinh thần chẳng giống với tôi; và tuy thế tôi vẫn tin chắc rằng không thể có
những tinh thần nhìn thấy những chân lý và những định luật khác với những cái
mà tôi thấy; vì mọi tinh thần tất yếu thấy rằng 2 lần 2 là 4 và phải coi trọng bạn
mình hơn con chó của mình (1). Như vậy phải kết luận rằng lý tính mà mọi tinh
thần đều tham vấn, là lý tính bất biến và tất yếu.
Hơn nữa rõ rằng là lý tính đó cũng vô hạn. Tinh thần con người quan niệm một
cách rõ ràng rằng có hoặc có thể có vô số những tam giác, tứ giác, ngũ giác khả
niệm và những hình tương tự khác. Không những nó quan niệm rằng những ý
tưởng về những hình thể sẽ không bao giờ thiếu với nó và rằng nó sẽ luôn luôn
khám phá ra những cái mới, ngay cả khi nó chỉ dụng công vào những loại ý tưởng
này trong suốt vĩnh hằng thời gian, nó còn nhận ra cả vô hạn trong trương độ bởi
nó không thể nghi ngờ rằng ý tưởng mà nó có về không gian là không bao giờ
cạn, tôi có thể trưng ra nhiều thí dụ, mà người ta có thể kết luận, không những
rằng tinh thần con người bị hạn chế, nhưng lý tính mà nó tham vấn thì vô hạn.
