KHẢO LUẬN ĐẠO ĐỨC (Traitéde Morale)
Quyển Khảo luận đạo đức xuất bản năm 1683, đáng lưu ý ở điểm này: đó thật sự
là một khảo luận hoàn chỉnh về đạo xử thế, đi vào chi tiết mọi nghĩa vụ của con
người với tư cách là con người và với tư cách là thành viên của xã hội, của gia
đình, của quốc gia, đồng thời nó đặt toàn bộ trong một phương châm duy nhất, đó
là chỉ yêu cái gì đáng yêu, trật tự những hoàn hảo hay cấp độ hữu thể thấy được
trong lý tính phổ quát. Công lý, vì không là cái gì khác hơn là những tương quan
về hoàn hảo hay những chân lý thực tiễn thì bất biến và được ghi khắc vào mọi
con người trong tư cách con người hợp nhất với lý tính phổ quát. Malebranche
thuộc về những người đặt công lý ngoài tầm với của những quy ước và những
luật lệnh của con người. Nhưng trật tự không phải là thiên nhiên mà tính tất yếu
không liên quan đến chân lý; đức hạnh không phải là đức hạnh của những triết
gia khắc kỷ, họ muốn tìm đức hạnh trong sự phục tùng số mệnh; nó là tình yêu
trật tự, nó không đòi hỏi cái gì chống lại dự phóng của Descartes là làm cho con
người trở thành ông chủ và người sở hữu thiên nhiên.
Sự chú ý là cách cầu nguyện tự nhiên
Người ta thấy qua đó rằng việc giảng dạy không phải là truyền đạt kiến thức; thầy
giáo là một huấn luyện viên, làm cho thấy điều đúng: làm thế nào ông có thể
truyền trao một ánh sáng mà ông không có? Người ta cũng thấy rằng đặt tinh thần
trong tư thế học hỏi, là làm cho nó mạnh lên. Nhưng sự chú ý không phải nằm
trong khuynh hướng thân xác, nó là một cách cầu nguyện mà chúng ta trao gửi
đến Ánh sáng phổ quát.
Chỉ có Thiên chúa gieo rắc ánh sáng cho những tinh thần. Đó là một chân lý mà
tôi đã giải thích đầy đủ. Nhưng không nên tìm ở nơi nào khác ngoài bản thân
chúng ta cái nguyên nhân cơ hội (lacause ocácasionnelle) (1) truyền thông ánh
sáng. Thiên chúa đã gắn kết sự hiện diện của những ý tưởng vào sự chú ý của tinh
thần: bởi vì khi người ta làm chủ được sự chú ý của minh, ánh sáng se gieo rắc
nơi chúng ta theo tỉ lệ công sức của chúng ta.
Thiên chúa đã thiết lập nơi chúng ta những nguyên nhân cơ hội cho những tri
thức của chúng ta vì nhiều lý do, mà lý do chính là nếu không có điều ấy chúng ta
