gì trong quyển sách đạo đức này mà lại giống với sự hô hào truyền giảng đạo lý
hay việc lên án điều ác, điều xấu - dầu đây đúng là một quyển đạo đức học, trong
trọn vẹn ý nghĩa của nó - tất cả nhắm đến sự chứng minh đồng nhất giữa tự do và
sức mạnh của tri thức. Cuốn sách siêu hình học vĩ đại này, mà xuyên suốt từ đầu
đến cuối là vấn đề hữu thể như là hữu thể (la question de l’être en tant qu’être),
xâu chuỗi liên hoàn những lý luận, giống như trong một quyển sách hình học, nó
không chấp nhận bất kì một mệnh đề nào mà chưa được chứng minh. Trật tự mô
phỏng theo các nhà hình học, hoàn toàn thuần lý - ở điều đó là theo tinh thần
Descartes - tuân phục yêu cầu của diễn dịch, bắt đầu bằng tuyệt đối; nhưng tuyệt
đối ở đây là Bản thể vô hạn lần vô hạn (la substance infiniment infinie) mà ngoài
nó ra, không có gì mà hiện hữu của nó có thể lệ thuộc vào.
Spinoza không bắt đầu, giống như Descartes, bằng chủ thể suy tư, mà bằng
Thượng đế hay Thiên nhiên. Đó là chứng minh rằng linh hồn ở hàng thứ nhì so
với thiên nhiên mà, cũng giống như mọi vật khác, phục tùng những quy luật của
thiên nhiên, rằng tự do không nằm trong nhân sự dính vào tất định phổ quát, mà ở
nơi khác, nơi Thượng đế mà không có gì ràng buộc và nơi linh hồn ở chỗ linh
hồn có quan hệ với vĩnh cửu. Phải đọc Đạo đức học trong trật tự năm phần của
nó, một trật tự không phải là ngẫu nhiên: cách thức của các nhà hình học không
hề là bên ngoài theo nghĩa triết lý.
Thượng đế
Bên ngoài Thượng đế, không có gì cả.
Tri thức - mà nếu thiếu nó, thì tưởng tượng, vốn chỉ là sự ngu dốt, sẽ loạn động
con người bằng những đam mê trái ngược, làm cho họ trở nên bất thường và
khốn khổ - không có thể bắt đầu, nếu nó không bắt đầu bằng ý tưởng đúng.
Nhưng ý tưởng đầu tiên của tất cả mọi ý tưởng, mà nếu không có nó chúng ta sẽ
bị xúi giục để tin vào bao nhiêu điều phi lý kỳ quặc, là ý tưởng rằng thực tại mà
chúng ta đang hiện tồn không phải là thực tại duy nhất khả hữu, rằng một thế giới
tốt đẹp hơn thế giới chúng ta đang hiện hữu, rằng chúng ta phải cầu nguyện
Thượng đế giảm nhẹ bớt những nỗi khốn cùng của chúng ta, là ý tưởng đúng về
Thượng đế, từ đó lưu xuất mọi ý tưởng khác; đạo đức học tất yếu bắt đầu từ
