cơm ăn áo mặc rồi còn phải ngủ nghỉ, rồi nào là bệnh tật trong thân xác, phiền
não trong tâm hồn, và còn tuổi già sức yếu nữa; ngoài ra còn bao nhiêu những tai
ưông khác mà Quốc gia mới có khả năng đưông đầu (b).
§12. Quốc gia là chủ nhân của chính mình trong mức độ mà nó có thể tự lo cho
mình và đủ sức phòng vệ chống lại sự áp bức; và nó lệ thuộc vào quốc gia khác
trong mức độ mà nó kiêng dè sức mạnh của quốc gia kia, hay bị ngăn cản bởi
quốc gia kia khiến nó không làm được điều nó muốn, cuối cùng hoặc là nó cần
đến sự trợ giúp của Quốc gia kia để bảo tồn và tăng trưởng: thực vậy, không nghi
ngờ gì là nếu hai Quốc gia muốn giúp đỡ lẫn nhau, thì hai bên phải tự giảm bớt
quyền của mình đi so với khi đứng một mình.
§13. Chuyện này có thể nhận ra rõ ràng hơn khi nhận định rằng hai Quốc gia tự
nhiên là thù địch của nhau (c): thực vậy, con người trong tình trạng thiên nhiên là
kẻ thù của nhau. Như vậy những ai, bên ngoài Quốc gia, muốn giữ quyền tự
nhiên, thì vẫn còn là kẻ thù của nhau. Nếu sau đó, một Quốc gia muốn gây chiến
tranh với một Quốc gia khác, và sử dụng đến những phương tiện cực đoan để
buộc Quốc gia kia thần phục mình, thì nó có quyền thử làm chuyện đó bởi vì để
gây chiến tranh, nó chỉ cần có ý chí là đủ. Trái lại muốn quyết định hoà bình thì
đâu phải tự riêng mình mà được nếu không có sự đồng thuận của Quốc gia kia.
Từ đó phát sinh hậu quả này: rằng quyền khởi chiến thuộc về mỗi quốc gia, còn
trái lại muốn cầu hoà, phải có ít nhất hai quốc gia liên ước hay đồng thuận.
§14. Hiệp ước này tồn tại bao lâu mà nguyên nhân khiến có hiệp ước nghĩa là nỗi
sợ hãi một tai hoạ hay một hy vọng về lợi ích - còn tồn tại; nếu nguyên nhân này
thôi tác động lên Quốc gia này hay Quốc gia kia, thì mỗi Quốc gia giữ lại quyền
thuộc về mình và sợi dây ràng buộc các Quốc gia kết ước thế là bị cắt đứt. Vậy là
mỗi Quốc gia có quyền tuyệt đối cắt đứt hiệp ước khi nào nó muốn, đúng hơn là
khi nào nó không còn lý do để sợ hãi hay hy vọng; lúc đó nó trở nên độc lập và sẽ
đi theo đường lối nào thích hợp và có lợi cho mình nhất. Vả chăng người ta chỉ
kết ước nhằm về tương lai khi xét đến những tình huống hiện tại và khi những
tình huống này thay đổi thì đường lối của người ta cũng phải đổi thay thôi. Vì lý
do này mỗi quốc gia kết ước vẫn giữ nguyên quyền chăm lo cho những lợi ích
của quốc gia mình, bên nào cũng cố gắng hết sức mình để tự giải phóng khỏi nỗi
sợ hãi và thâu hồi nền độc lập của mình và tìm cách ngăn chận quốc gia khác
