chứ không phải như những hoạt động, mặc dầu những năng thể ấy luôn luôn kèm
theo một hoạt động nào, thường không được cảm thấy, tương đối với nó.
G.W.LEIBNIZ, Những tiểu luận mới về trí tuệ con người, Q.II, ch.I
Trương độ không phải là một bản thể
DIỄN TỪ SIÊU HÌNH HỌC
Thực tại tính các vật thể
Những vật có trương độ không dựa vào trương độ để có thực thể; nếu quả thực
trương độ là một bản thể; người ta sẽ không có thể biết, từ hai vật thể tiến gần lại
nhau hay cách rời xa nhau, cái nào thật sự đang ở trong trạng thái ngưng nghỉ, cái
nào thực sự đang chuyển động. Chuyển động địa phương chỉ là tương đối, trương
độ chỉ được tạo ra bằng các tương quan. Trong hai nền vật lý, vật lý học của
Descartes chỉ chấp nhận hình thể và chuyển động, những xác định của trương độ,
và vật lý học của Newton đưa trở lại khái niệm lực, thì vật lý của Newton tốt hơn
ở chỗ nó gần sát hơn với thực tại vật thể, chứ không phải vì nó giải thích các hiện
tượng tốt hơn.
Nhưng nếu phải nhìn nhận trong các vật thể một cái gì khác hơn là trương độ,
như là lực cũng phải thận trọng dè chừng, hoặc là một sự giải thích thuần ngôn từ,
hoặc là quay về với những phẩm chất huyền bí. Cái gì đó mà ta phải công nhận
trong các vật thể, cái làm nên thực tại tính của chúng, không phải là vật chất, mà
là một mô thể, nhưng không phải là linh hồn ý thức về những hoạt động của nó.
Các khái niệm định nghĩa bằng trương độ mắc phải tính tưởng tượng và không
thể tạo thành bản tính của vật thể
Nhưng, để tiếp tục dòng suy tư trên của chúng ta, tôi tin rằng bất cứ ai suy niệm
về bản tính của vật thể như tôi đã cắt nghĩa ở trên đều sẽ thấy rằng, hoặc là các
vật thể không phải là các bản thể theo nghĩa chặt của siêu hình học, hoặc là tất cả
bản tính của vật thể không chỉ hệ tại trương độ, nghĩa là kích thước, hình thể và
chuyển động. Ngược lại, phải nhìn nhận trong vật thể có cái gì đó liên quan đến
linh hồn và thường được gọi là "mô thể bản thể", mặc dù điều ấy không làm thay
