được tri giác bởi các giác quan ngoài các ý niệm; và không có ý niệm nào hay
nguyên mẫu của ý niệm có thể tồn tại ngoài một trí khôn. Bây giờ bạn có thể
không cần phải vất vả tìm tòi trong các khoa học, không cần phải lý luận cao siêu
hay tranh luận dài dòng, để chống lại những người bênh vực mạnh mẽ nhất của
thuyết vô thần. Họ chỉ cần nhìn vào tư tưởng của chính họ, và từ quan niệm trong
đó xem có bất cứ cái gì, như một hòn đá, một sa mạc, một sự hỗn mang hay một
mớ nguyên tử hỗn độn, hay bất cứ cái gì khác có thể thấy hay tưởng tượng mà có
thể tồn tại độc lập với một trí khôn, và họ chẳng cần đi đâu xa hơn những thứ đó
để được thuyết phục về sự sai lầm của họ.
H Không thể phủ nhận rằng trong những điều bạn nói có cái gì đó rất ích lợi cho
tôn giáo. Nhưng bạn không nghĩ rằng nó có vẻ rất giống với khái niệm của một số
nhà triết học lỗi lạc đương thời, nhìn thấy mọi sự trong Thiên Chúa sao?
P Tôi rất vui nếu được biết các ý kiến đó. Anh làm ơn cắt nghĩa cho tôi.
H Họ quan niệm rằng linh hồn, vì là vô chất, nên không thể kết hợp với các sự vật
vật chất, để có thể quan niệm chúng nơi bản thân chúng; nhưng linh hồn quan
niệm về chúng nhờ sự kết hợp của linh hồn với Thiên Chúa, bởi vì Thiên Chúa là
bản thể thiêng liêng nên Ngài là khả tri thuần tuý, hay có khả năng là đối tượng
trực tiếp của tư tưởng của một tinh thần. Ngoài ra bản tính Thiên Chúa chứa trong
nó các sự vật hoàn hảo tương ứng với mỗi tạo vật; và vì thế chúng thích hợp để tỏ
lộ hay biểu thị chúng cho trí khôn.
P Tôi không hiểu làm thế nào các ý niệm của chúng ta, vốn là những sự vật hoàn
toàn thụ động và không có các thuộc tính hoạt động, mà lại có thể là yếu tính, hay
một phần nào của yếu tính hay bản thể của Thiên Chúa, Đấng là một hữu thể bất
cảm thụ, không phân chia, tinh tuyền, và hoạt động?
H Nhưng bạn nói gì vậy? Bạn đã chẳng cùng ý kiến cho rằng chúng ta thấy mọi
sự trong Thiên Chúa sao? Nếu tôi không lầm, những gì bạn lý luận thì rất gần với
điều này.
P Những người suy nghĩ thì ít; nhưng những người có ý kiến thì nhiều. Vì vậy
các ý kiến của người ta thường là nông cạn và mơ hồ. Không lạ gì các nguyên tắc
mà tự chúng rất khác nhau, nhưng thường bị lẫn lộn với nhau bởi những người
