không xem xét chúng cẩn thận. Vì vậy tôi sẽ không lạ khi có người tưởng tượng
rằng tôi hăng hái đi theo triết thuyết của Malebranche; mặc dù trên thực tế tôi
hoàn toàn xa lập trường ấy. Ông ta xây dựng lý thuyết của ông trên những ý niệm
tổng quát rất trừu tượng, đang khi tôi hoàn toàn phủ nhận chúng. Ông cho rằng có
một thế giới bên ngoài tuyệt đối, còn tôi phủ nhận nó. Ông cho rằng chúng ta bị
lừa gạt bởi giác quan và không biết các bản tính thực hay các hình dạng thực của
các vật có trương độ; tất cả những điều ấy tôi chủ trương ngược lại. Vì thế nói
chung không có nguyên tắc nào trái ngược cơ bản hơn các nguyên tắc của ông và
của tôi. Tôi phải thừa nhận rằng tôi hoàn toàn đồng ý với điều Kinh Thánh nói,
"Trong Thiên Chúa chúng ta sống, cử động, và hiện hữu" [Công Vụ 17: 28].
Nhưng nói rằng chúng ta nhìn thấy các sự vật trong bản tính trí khôn, theo cách
vừa nói trên, thì tôi hoàn toàn không tin. Tóm lại, ý của tôi là: - Hiển nhiên các sự
vật tôi tri giác là chính các ý niệm của tôi, và không ý niệm nào có thể tồn tại trừ
khi nó ở trong một trí khôn: cũng rõ ràng không kém rằng các ý niệm này hay các
sự vật được tri giác bởi tôi, bản thân chúng hay các nguyên mẫu của chúng, tồn
tại độc lập với trí khôn tôi, vì tôi biết tôi không phải là tác giả của chúng bởi vì
tôi không có quyền tuỳ ý định đoạt việc tôi sẽ bị tác động bởi những ý niệm đặc
thù nào khi tôi mở mắt hay tai tôi ra: vì vậy, chúng phải hiện hữu trong một trí
khôn nào khác, mà ý muốn của trí khôn ấy là để chúng tỏ lộ ra cho tôi. Tôi nói
các sự vật được tri giác trực tiếp là các ý niệm và cảm giác, bạn gọi chúng là gì
tuỳ ý. Nhưng làm thế nào một ý niệm hay cảm giác có thể tồn tại ở trong, hay
được tạo ra bởi một cái gì khác ngoại trừ một tinh thần hay trí khôn? Đây là điều
không thể quan niệm được. Và khẳng định một điều mà ta không thể quan niệm
thì chẳng khác gì nói chuyện vớ vẩn: đúng không.
H Chắc chắn rồi… Nhưng tôi nghĩ chúng ta bàn về vấn đề này như thế tạm đủ
rồi. Thời gian còn lại của ngày hôm nay tôi muốn dành để xem xét lại trong tư
tưởng tôi các chủ đề chính của cuộc đối thoại sáng nay, và ngày mai tôi sẽ rất vui
gặp lại bạn ở đây vào khoảng cùng giờ này.
P Chắc chắn tôi sẽ đến.
Đối thoại ba
