ra được cả những điều chúng ta chưa bao giờ xem thấy, nghe thấy, hay thậm chí
hình dung ra cả những gì vượt quá khả năng tư duy, không kể điều ẩn chứa sự
mâu thuẫn tuyệt đối.
Nhưng dù xem chừng tư tưởng của chúng ta có được tự do vô hạn này, thế mà khi
nghiên cứu sâu sát hơn, chúng ta sẽ thấy rằng nó thật sự bị giới hạn trong những
giới hạn rất hẹp và toàn bộ năng lực sáng tạo này của lý trí không vượt quá khả
năng kết hợp hoán chuyển, gia tăng hay giảm bớt những chất liệu được các giác
quan và kinh nghiệm đem lại. Khi chúng ta nghĩ tới ngọn núi bằng vàng, chúng ta
chỉ liên kết hai ý nghĩa có sẵn, vàng và núi, mà chúng ta đã quen thuộc trước đó.
Chúng ta có thể hình dung ra một con ngựa tuyệt vời vì, từ cảm giác của chúng
ta, chúng ta có thể hình dung ra tính chất hấp dẫn, và chúng ta có thể kết hợp nó
với hình ảnh và hình dáng của con ngựa, vốn là một vật quen thuộc với chúng ta.
Tóm lại, tất cả những chất liệu để suy nghĩ đều rút ra từ tình cảm bên ngoài hoặc
bên trong chúng ta: tổng hợp những thứ này lại thuộc về một mình lý trí và ý chí.
Hoặc là, nói theo ngôn ngữ triết học, tôi cho rằng tất cả những ý niệm hay những
tri giác yếu hơn chúng ta cũng đều là những bản sao những ấn tượng hay những
tri giác sinh động hơn của chúng ta mà thôi…
Về sự liên tưởng
Rõ ràng có một nguyên lý liên kết giữa các tư tưởng hay ý niệm khác nhau của trí
khôn, và trong biểu hiện của chúng cho trí nhớ hay tưởng tượng, chúng mang đến
cho nhau một mức độ phương pháp và sự đều đặn. Trong việc suy tư hay nói
năng nghiêm túc hơn của chúng ta, điều này rất dễ quan sát khiến cho bất cứ tư
tưởng đặc thù nào, nếu chúng cắt đứt dòng suy tư liên tục, cũng được nhận ra và
bác bỏ ngay lập tức. Và thậm chí trong những mơ tưởng dù viễn vông nhất, thậm
chí trong các giấc mơ, nếu suy cho kỹ chúng ta cũng sẽ nhận ra rằng trí tưởng
tượng không hoàn toàn hoạt động một cách hoàn toàn ngẫu nhiên, nhưng vẫn có
một sự liên kết giữa các ý niệm khác nhau, tiếp nối nhau. Giả như chúng ta ghi lại
một cuộc trò chuyện tự do thoải mái nhất, chúng ta cũng thấy ngay lập tức có cái
gì liên kết nó trong mọi chuyển ý của nó. trong các ngôn ngữ khác nhau, ngay cả
khi chúng ta không thể nghĩ là có sự liên kết hay thông thương nhỏ nhất nào,
chúng ta vẫn thấy rằng các từ diễn tả các ý niệm, dù là các ý niệm phức tạp nhất,
vẫn có sự tương ứng với nhau: một bằng chứng chắc chắn rằng các ý niệm đơn
