khác. Hai hoàn cảnh này tạo thành một toàn thể gọi là tính tất yếu, và chúng ta
gán nó cho vật chất. Ngoài sự nối kết thường xuyên các vật giống nhau này và sự
suy diễn sau đó từ một vật sang một vật khác, chúng ta không có khái niệm nào
khác về sự tất yếu hay nối kết.
Vì vậy, nếu có vẻ như mọi người hoàn toàn nhất trí rằng hai hoàn cảnh này xảy ra
trong các hành động tự ý của con người, và trong các hoạt động của trí khôn; thì
hệ quả phải là mọi người đã luôn luôn nhất trí về lý thuyết tất yếu, còn những
tranh cãi của họ từ trước tới này đều chỉ là vì họ không hiểu nhau mà thôi.
Không có phương pháp lý luận nào phổ biến nhưng cũng đáng chê trách trong
tranh luận triết học hơn là tìm cách bác bỏ một giả thuyết nào đó, viện cớ nó dẫn
đến những hậu quả nguy hại cho tôn giáo và đạo đức. Khi một ý kiến nào dẫn đến
điều vô lý, nó chắc chắn là sai; nhưng một ý kiến không chắc chắn là sai vì nó
gây hậu quả nguy hại. Vì vậy, phải tránh các phương pháp lý luận như thế, vì
chúng không giúp ích gì cho sự khám phá chân lý, mà chỉ khiến cho người bênh
vực nó trở nên ghê tởm. Tôi chỉ nhận xét chung chung về điều này, chứ không có
dụng ý gì. Tôi thành thật chấp nhận chịu sự suy xét kiểu này, và mạnh dạn khẳng
định rằng các lý thuyết về sự tất yếu và tự do như trình bày trên đây không những
phù hợp với đạo đức, nhưng còn tuyệt đối thiết yếu để nâng đỡ đạo đức.
Cũng sẽ dễ dàng chứng minh, bằng những lý luận tương tự, rằng tự do theo như
mọi người hiểu, thì cũng là tuyệt đối thiết yếu đối với đạo đức, và không hành
động nào của con người, khi thiếu nó, mà có thể có bất kỳ phẩm chất đạo đức
nào; hay có thể là đối tượng của sự tán dương hay chê trách. Bởi vì các hành
động chỉ là các đối tượng của tình cảm đạo đức của chúng ta khi chúng là các dấu
hiệu của tính cách bên trong, các đam mê, và tình cảm; cho nên nếu chúng không
bắt nguồn từ các nguyên lý này, nhưng hoàn toàn bắt nguồn từ sự cưỡng bách bên
ngoài, thì chúng không thể nào làm phát sinh sự khen hay chê.
David HUME, Tra vấn về trí tuệ con người.
Ý tưởng nguyên lý
David HUME trở lại với thuyết thường nghiệm, nhưng một thuyết thường
nghiệm triệt để hơn thuyết của Locke, như ta đã thấy, còn dành một phần cho ý
