tưởng trong tri thức. Theo ông, tinh thần chỉ nhận những "ấn tượng" đến với nó
do kinh nghiệm cảm tính, nó nhiễm lấy những tập quán do sự tái diễn cùng những
hậu quả, và chính một "tập quán" loại ấy giải thích nguyên lý nhân quả. Sự tất
yếu luận lý của những nguyên tắc lý tính như thế là được chung quy vào một tất
yếu thuần tuý thường nghiệm, một tất yếu sự kiện.
Sau mỗi một trường hợp hay mỗi một kinh nghiệm mà ta đã quan sát một biến cố
riêng biệt được tiếp nối bằng một biến cố khác, ta không được phép đặt ra một
quy tắc chung, hay tiên đoán cái gì sẽ xảy ra vào những trường hợp như thế, vì ta
cho đích đáng là một sự táo bạo không thể tha thứ được mà phán đoán về cả vận
hành của thiên nhiên theo một kinh nghiệm mà thôi, dầu nó đích xác và chắc chắn
đến đâu đi nữa. Nhưng khi một thứ biến cố riêng biệt nào đó đã luôn luôn và
trong mọi trường hợp đi liền với một cái khác, thì từ nay về sau ta không còn
ngần ngại tiên đoán cái sau khi thấy cái trước xuất hiện, và dùng sự lý luận chỉ có
nó có thể xác định cho ta một sự vật nào thực tại hay hiện hữu. Khi đó ta gọi một
trong hai đối tượng là nguyên nhân, và cái kia là hiệu quả. Ta giả định là có mối
liên kết nào giữa hai cái, một lực lượng nào trong cái thứ nhất do đó nó phát sinh
một cách không sai lầm ra cái kia, và nó tác động một cách chắc chắn nhất với
một tính cách tất yếu mạnh nhất.
Vậy ta thấy là cái ý tưởng một liên hệ tất yếu giữa các biến cố nguyên do tự một
số nhiều những trường hợp giống nhau thường xảy ra, từ một sự nối kết hằng cửu
giữa các biến cố ấy; và ý tưởng ấy không bao giờ được đưa ra do một trường hợp
nào riêng biệt, được xem xét dưới mọi quan điểm và trong mọi vị trí có thể được.
Nhưng chẳng có gì trong một số nhiều trường hợp là khác với mỗi một trường
hợp riêng biệt mà ta giả sử là chúng hoàn toàn giống nhau; chỉ trừ một điều là sau
sự tái diễn những trường hợp giống nhau, tinh thần có xu hướng, do tập quán, khi
thấy một biến cố xuất hiện, thì chờ đợi biến cố thường đi kèm với nó và tin tưởng
rằng nó sẽ xảy ra. Mối liên hệ ấy mà ta cảm thấy trong trí, cái thói quen của trí
tưởng tượng bước qua từ một đối tượng đến đối tượng thường kèm theo nó, đó là
cái cảm thức hay cái ấn giác. Do đó ta thành lập ý tưởng lực lượng hay liên hệ tất
yếu. Không có gì khác hơn nữa trong trường hợp ấy. Cứ xét vấn đề về tất cả mọi
mặt, ta không bao giờ thấy một nguồn gốc nào khác của ý tưởng ấy… Lần đầu
tiên mà một người thấy sự giao chuyển vận động do sự thúc đẩy, như khi hai hòn
bi chạm nhau, hắn không thể nói là một biến cố ấy có liên hệ, nhưng chỉ nói là nó
