liên kết tạp dị của các sự vật trong quá khứ. Tập quán là một nguyên lý khác
khiến tôi chờ đợi điều giống như thế trong tương lai, cả hai (kinh nghiệm và tập
quán) hợp nhất để tác động lên trí tưởng tượng và chúng giúp tôi tạo thành một
vài ý tưởng một cách khác không được kèm theo với những lợi thế tương tự.
Không có cái phẩm tính mà nhờ đó tinh thần hoạt hoá một vài ý tưởng hơn là
những ý tưởng khác (có vẻ như đó là một phẩm tính với tầm quan trọng rất yếu
và rất thiếu cơ sở lý tính), chúng ta sẽ không bao giờ có thể dành sự tán đồng cho
bất cứ lập luận nào, cũng không có thể đưa tầm nhìn của chúng ta vượt qua
những đối tượng đang hiện diện trước mắt chúng ta. Hơn nữa, ngay đối với
những sự vật này, chúng ta cũng không bao giờ có thể gán cho chúng một hiện
hữu nào khác hơn là hiện hữu tuỳ thuộc vào các giác quan và chúng ta phải hiểu
chúng hoàn toàn trong chuỗi kế tiếp của những tri giác chúng tạo thành bản ngã
hay nhân vị của chúng ta. Hơn thế nữa, đối với chính chuỗi kế tiếp này, chúng ta
cũng sẽ chỉ chấp nhận những tri giác hiện diện trực tiếp với ý thức chúng ta, và
những hình ảnh linh động, mà ký ức cung hiến cho chúng ta, không bao giờ có
thể được đón nhận như là những bức tranh thực sự của những tri giác đã qua.
Như vậy ký ức, các giác quan và trí tuệ tất cả đều đặt nền tảng trên trí tưởng
tượng, trên hoạt tính của những ý tưởng chúng ta.
Tôi đang ở đâu đây? Và tôi là gì? Từ những nguyên nhân nào mà tôi rút ra hiện
hữu của mình và tôi sẽ quay về trong điều kiện nào? Hữu thể nào mà tôi phải
ngưỡng vọng hồng ân và hữu thể nào mà tôi phải kiêng dè cơn thịnh nộ? Những
hữu thể nào vây quanh tôi? Tôi có ảnh hưởng lên ai và ai tác động lên tôi? Tất cả
những câu hỏi này làm tôi bối rối và tôi bắt đầu thấy mình rơi vào tình trạng thảm
hại nhất mà người ta có thể tưởng tượng, bị phủ kín trong bóng tối dày đặc và
hoàn toàn bị tước mất sự sử dụng mọi giác quan và mọi khả năng (1).
May mắn thay là, khi lý trí bất lực để xua tan đi những đám mây mờ này thì chính
Thiên nhiên lại chứng tỏ hoàn toàn đủ khả năng để làm điều đó (2). Thiên nhiên
chữa cho tôi khỏi nỗi niềm triết lý mang mang thiên cổ sầu này và cơn mê vọng
quay cuồng của trí tuệ hoặc bằng cách buông xả sự căng trương của tâm trí hoặc
bằng một hình thức giải khuây nào đấy và bởi một ấn tượng khả giác linh hoạt
chúng xoá đi tất cả những huyễn mộng này. Tôi ăn uống, tôi vui đùa chuyện trò
với bạn bè tôi; và nếu, sau vài ba giờ tiêu khiển, tôi muốn trở lại với những tư
