Các chất liệu sự kiện, là những đối tượng thứ hai của lý trí con người, thì không
có sự chắc chắn theo cùng một kiểu như thế; và sự hiển nhiên về chân lý của
chúng đối với chúng ta, dù lớn đến đâu, cũng không giống với sự hiển nhiên của
loại thứ nhất. Điều ngược lại với mọi chất liệu sự kiện cũng vẫn có thể; bởi vì nó
không bao giờ có thể chứa sự mâu thuẫn, và được trí khôn quan niệm với cùng
một sự dễ dàng và phân biệt, như thể nó phù hợp với thực tại hơn bao giờ hết.
Ngày mai mặt trời sẽ không mọc là một mệnh đề cũng có lý không kém, và cũng
không có mâu thuẫn hơn là nói rằng mặt trời sẽ mọc. Vì vậy chúng ta sẽ hoài
công vô ích nếu muốn chứng minh là nó sai. Nếu chứng minh được rằng nó sai,
thì nó phải có mâu thuẫn, và không bao giờ có thể được trí khôn quan niệm cách
rõ ràng.
Mọi lý luận liên quan đến chất liệu sự kiện có vẻ dựa trên tương quan nhân quả.
Chỉ nhờ tương quan này mà thôi, chúng ta mới có thể vượt qua được sự hiển
nhiên của trí nhớ và giác quan của chúng ta. Nếu bạn hỏi một người bạn tại sao
anh ta tin một sự kiện nào đó khi anh không có mặt, ví dụ bạn của anh ta đang ở
Pháp, anh sẽ nói cho bạn lý do; và lý do này sẽ là một sự kiện khác; như một lá
thư nhận được của bạn anh ta, hay việc anh ta biết các quyết định và các lời hứa
của bạn anh ta. Một người tìm thấy một chiếc đồng hồ hay một cái máy nào khác
ở một đảo hoang, sẽ kết luận rằng đã có người đặt chân đến hòn đảo này. Mọi suy
luận của chúng ta về sự kiện đều có cùng bản chất như nhau. Và ở đây sự suy
luận luôn luôn dựa trên giả thiết rằng có một mối liên hệ giữa sự kiện hiện tại với
sự kiện được suy ra từ đó. Nếu không có gì liên hệ chúng với nhau, sự suy luận sẽ
hoàn toàn không vững.
Tôi dám khẳng định bằng một mệnh đề chung, không có ngoại lệ, rằng tri thức về
loại quan hệ này không đạt được bằng các suy luận tiên nghiệm (a priori); mà
xuất phát hoàn toàn từ kinh nghiệm, khi chúng ta thấy rằng mọi sự vật riêng biệt
luôn luôn liên kết với nhau.
Mệnh đề các nguyên nhân và hậu quả được khám phá không phải bởi lý trí mà
bởi kinh nghiệm, sẽ sẵn sàng được chấp nhận đối với những sự vật như thế, vì
chúng ta nhớ lại trước kia chúng ta hoàn toàn không biết nó; bởi vì chúng ta phải
ý thức rằng chúng ta hoàn toàn không có khả năng nói trước điều gì sẽ xảy ra từ
chúng. Hãy đưa hai miếng đá hoa (đá cẩm thạch) cho một người không biết tí gì
