vẫn còn có thể nghi ngờ rằng chúng ta đã không liệt kê đầy đủ mọi trường hợp,
hay sự xem xét của chúng ta không chính xác. Nhưng về đề tài này, chúng ta có
thể có một số suy tư để loại bỏ lời cáo buộc về tội kiêu ngạo hay nghi ngờ sai
lầm.
Chắc chắn rằng trong những người nông dân ngu dốt và đần độn nhất - ngay cả
các trẻ sơ sinh, và thậm chí loài vật - cũng tiến bộ nhờ kinh nghiệm, và học biết
được các phẩm chất của các vật tự nhiên, bằng cách quan sát các hậu quả phát
sinh từ chúng, khi một đứa trẻ cảm thấy đau khi chạm tay vào ngọn lửa của cây
nến, nó sẽ cẩn thận không để tay gần cây nến; nhưng nó sẽ tin chắc rằng sẽ có
một hậu quả tương tự từ một nguyên nhân tương tự xuất hiện với những phẩm
chất khả giác. Nếu vì vậy mà bạn khẳng định rằng năng lực hiểu biết của đứa trẻ
đã dẫn nó tới kết luận này bằng một quá trình lý luận hay lý giải, thì tôi xin được
yêu cầu bạn đưa ra lý luận đó; chắc bạn không có lý do gì để từ chối yêu cầu này.
Bạn không thể nói rằng suy lý đó là rất khó, và có thể vượt quá khả năng nắm bắt
của bạn; bởi vì bạn thú nhận rằng hiển nhiên nó vừa tầm với sự hiểu biết của một
đứa trẻ. Nếu bạn do dự trong chốc lát, hay nếu sau khi suy nghĩ phản tỉnh bạn đưa
ra được một luận cứ sâu sắc hay phức tạp nào, thì một cách nào đó, bạn đã loại bỏ
câu hỏi, và thú nhận rằng không phải suy lý giúp chúng ta giả thiết rằng quá khứ
giống với tương lai, và các nguyên nhân tương tự ở vẻ bề ngoài cũng dẫn tới các
hậu quả tương tự. Đây là phát biểu tôi muốn nhấn mạnh trong phần này. Nếu tôi
đúng, tôi không tự phụ rằng tôi đã khám phá ra điều gì mới. Và nếu tôi sai, tôi
phải nhìn nhận rằng mình là một hoc giả rất lạc hậu; vì bây giờ tôi không thể
khám phá ra một luận cứ mà có vẻ như tôi đã hoàn toàn quen thuộc từ lâu trước
khi tôi thôi nôi.
David HUME, Tra vấn về tri thức con người.
Năng lực của liên tưởng
David Hume có thể được coi như người sáng lập thuyết liên tưởng đã bao lâu
chiếm ưu thế trong tâm lý học. Dưới đây ta thấy ông đưa vào chỗ tương tự với
thuyết dẫn lực của Newton để diễn tả cái định luật lớn của thế giới tinh thần mà
theo ông, là ảnh hưởng của liên tưởng.