thế giới tinh thần những hiệu quả cũng lạ lùng bằng trong thế giới tự nhiên, và tự
xuất diễn dưới những hình thức cũng đa số và phức tạp như thế.
David HUME, Khảo luận nhân tính, Q.II. Ph.1.
Sự đồng cảm (La sympathie)
Kinh nghiệm và sự quan sát hàng ngày cho thấy trong cơ cấu con người, ba
nguyên lý: khuynh hướng tìm khoái lạc, trí tưởng tượng và sự đồng cảm nằm ở
cỗi nguồn của đời sống đạo đức và xã hội. Bộ Khảo luận nhân tính mô tả - trong
quyển dành cho các thụ cảm - sự đồng cảm theo một viễn tượng mà ngày nay
chúng ta gọi là hiện tượng học (une perspective phénoménologique). Quyển II,
dành cho đạo đức học thiết định rằng "sự đồng cảm là suối nguồn chính yếu của
những phân biệt đạo đức ". Cuối cùng Hume phân biệt - không phải là không có
đôi chút hàm hồ lưỡng nghĩa - sự đồng cảm với lòng tốt (la bienveillance) trong
quyển Tra cứu về những nguyên lý của đạo đức.
Không một phẩm chất nào nơi nhân tính mà lại đáng lưu ý - vừa nơi chính nó vừa
trong những hậu quả của nó - hơn là cái khuynh hướng tự nhiên nơi chúng ta
muốn đồng cảm với những người khác và tiếp nhận qua sự tương thông những
khuynh hướng và những tình cảm của họ, dầu chúng khác với của chúng ta thế
nào, hay ngay cả nếu chúng ngược lại với khuynh hướng và tình cảm của chúng
ta. Khuynh hướng là rất hiển nhiên, không chỉ nơi trẻ con chúng ôm chầm lấy
mọi ý kiến mà người ta đề ra cho chúng, không do dự và không chọn lực gì cả;
mà còn nơi những người có trí tuệ cao, có óc phán đoán sắc sảo nữa, họ vẫn tháy
nhiều khó khăn khi theo lý trí của mình hay thiên hướng của mình để chống lại
những lý lẽ của bạn bè hay của những người quen gặp gỡ hàng ngày. Chính là
dựa vào nguyên lý này mà chúng ta phải quy tính đồng nhất trên đại thể mà
chúng ta có thể quan sát thấy trong nếp nghĩ, nếp sống của những con người cùng
một dân tộc. Sự đồng dạng này có lẽ đến từ sự đồng cảm hơn là từ ảnh hưởng của
đất đai và khí hậu, mặc dầu tính thường hằng bất biến của chúng, cũng không thể
bảo đảm duy trì suốt cả một thế kỷ đồng nhất tính trong bản sắc của một dân tộc.
Một con người với thiện tính tự nhiên cảm thấy trong một lúc nào đó sự tương
đồng trong tính khí với xã hội quanh mình; ngay cả kẻ kiêu căng nhất hay kẻ
nhăn nhó quạu quọ nhất cũng chịu tác động của những người quen thân, và của
