đồng bào của họ. Một dáng vẻ tươi cười gây cho tâm trí tôi ấn tượng về lòng
khoan nhã ân cần, vẻ điềm nhiên thư thái; một dáng điệu giận dữ hay âu sầu liền
khiến tôi thấy nản lòng nhụt chí. Lòng thù hận, hiềm ố, sự quy mến, tình yêu,
niềm vui và nỗi buồn, tất cả những thụ cảm này, tôi cảm nhận chúng bởi tương
thông hơn là bởi hiệu quả của tính khí riêng và những tư thế của cá nhân tôi (1).
Một hiện tượng đặc biệt như thế đáng cho chúng ta lưu ý và chúng ta phải truy
tìm tung tích nó tận những nguyên lý đầu tiên.
Khi một tình cảm len lỏi vào qua con đường đồng cảm, trước tiên người ta biết
bởi những hiệu quả và những dấu hiệu bên ngoài của nó, trong sắc diện và trong
lời thoại, chúng gợi lên ý tưởng về điều đó. Ý tưởng đó được hoán chuyển lập tức
thành ấn tượng và nó đạt được một mức độ sức mạnh và sự linh hoạt đến độ nó
tuyệt đối trở thành chính thụ cảm đó và nó tạo ra sự xúc động cũng bằng tình cảm
ban đầu. Sự chuyển đổi đó của ý tưởng thành ấn tượng dầu tức thời đến đâu, sự
chuyển đổi này có gốc từ một vài cách nhìn và cách suy nghĩ chúng sẽ không bao
giờ thoát khỏi sự khảo chứng nghiêm ngặt của triết gia, mặc dầu chúng có thể
thoát khỏi chính bản thân người tạo ra chúng.
Tôi đã chú ý từ đầu thiên Khảo luận này rằng tất cả mọi ý tưởng đều rút ra từ
những ấn tượng và rằng hai loại tri giác này chỉ khác nhau bởi những mức độ
mạnh yếu và linh hoạt mà chúng tác động vào tinh thần. Những thành phần cấu
tạo của các ý tưởng và những thành phần cấu tạo của các ấn tượng thì giống hệt
nhau. Cách thức và thứ tự xuất hiện của chúng có thể là như nhau. Như vậy
những mức độ mạnh yếu và linh hoạt khác nhau của chúng là những điều đặc thù
duy nhất phân biệt chúng với nhau: bởi vì sự khác biệt này có thể được xoá bỏ ở
một tầm mức nào đó bằng một tương quan giữa các ấn tượng và các ý tưởng,
chẳng có gì ngạc nhiên là ý tưởng về một cảm thức, hay một thụ cảm, bằng cách
này, lại có thể được hoạt hoá đến độ thực sự trở thành cảm thức hay thụ cảm. Ý
tưởng linh hoạt về một đối tượng luôn luôn tiếp cận với ấn tượng: và hẳn rằng
chúng ta có thể cảm thấy sự khó chịu và đau đớn chỉ bởi sức mạnh của tưởng
tượng và có thể làm cho một bệnh tật trở thành có thực bằng cách cứ nghĩ đến nó
hoài. Nhưng đối với những ý kiến và những tình cảm thì càng đáng lưu ý hơn; và
nhất là trong lãnh vực này mà một ý tưởng linh hoạt được chuyển đổi thành một
ấn tượng. Tình cảm phụ thuộc vàp chúng ta và những hoạt động nội tâm của tinh
thần hơn bất kỳ loại ấn tượng nào khác; vì lý do này chúng sinh ra một cách tự
