nhiên hơn từ tưởng tượng và từ mọi ý tưởng linh hoạt mà chúng ta tạo thành. Đó
là bản chất và nguyên nhân của sự đồng cảm; chính theo cách này mà chúng ta đi
vào một cách sâu xa trong những ý kiến và những tình cảm của người khác mỗi
khi mà chúng ta khám phá ra chúng.
David HUME, Khảo luận về nhân tính, Quyển II, Chương I.
1. Một mô tả theo viễn tượng hiện tượng luận.
LỊCH SỬ TỰ NHIÊN CỦA TÔN GIÁO
(L’histoire naturelle de la Religion)
Nếu việc tìm hiểu nhân tính là khoa học duy nhất về con người, người ta không
thể nghiên cứu nó mà không tự hỏi về hiện tượng tín ngưỡng - và cả niềm tin tôn
giáo. Nhưng giữa những nguyên lý của các tôn giáo dân gian và của các tôn giáo
bác học, giữa những cuộc hành lễ và những tín điều, giữa các tôn giáo nhân vi và
tôn giáo tự nhiên rất thân thiết đối với các triết gia của thời đại, quả là có độ
chênh rất lớn, hầu như một vực thẳm khó vượt qua.
Ý tưởng về tôn giáo
Trong bộ Lịch sử tự nhiên của tôn giáo, Hume bày tỏ một thứ chủ nghĩa hoài nghi
cái nhiên (un scepticisme probabiliste), nghi ngờ mọi sự và ngay cả chính mình,
dao động không ngừng giữa thuận đạo và nghịch đạo; phải chăng đó là lời cuối
cùng của triết học?
Khuynh hướng phổ quát tin vào một sức mạnh vô hình, siêu nhiên và thông minh,
nếu đó không phải là một bản năng nguyên thuỷ, thì ít ra vẫn thường đồng hành
với nhân tính và có thể được coi như một thứ ký hiệu hay dấu ấn mà Hoá công để
lại trên tác phẩm của Ngài; và hẳn rằng không có gì có thể nâng cao hơn phẩm
giá của nhân loại bằng việc được tuyển chọn, trong số biết bao tạo vật khác, để
mang hình ảnh hay dấu ấn của Đấng Sáng tạo muôn loài? Nhưng hãy thử khảo
sát hình ảnh đó, như nó xuất hiện trong các tôn giáo dân gian của thế giới. Những
cách hình dung của chúng ta làm méo mó thần thánh biết bao! Có sự cuồng
phóng nào, sự phi lý nào, sự vô luân nào mà những kiểu hình dung đó không gán
