có một người bình thường nào lại chú ý tới những tin tức này, cho tới khi anh ta
nhận thấy nó đã được khẳng định bởi sự hiển nhiên nào đó còn lớn hơn. Do cùng
có những đam mê như thế, và những điều khác còn mạnh mẽ hơn, nên khiến cho
nhân loại nói chung luôn tin tưởng và thông báo lại, với nhiệt tình lớn nhất và
cùng một sự chắc chắn, và đó cũng là trường hợp của mọi phép lạ tôn giáo?
Thứ ba, nó tạo thành một tiên kiến mạnh mẽ chống lại mọi mối quan hệ siêu
nhiên và kỳ diệu đã được quan sát một cách cơ bản là vẫn có rất nhiều ở các quốc
gia dốt nát và còn man rợ; hay nếu một dân tộc văn minh đã có bao giờ tự thừa
nhận về một đất nước nào đó ở trong lịch sử của họ, thì dân tộc đó sẽ cảm thấy là
do từ những tổ tiên dốt nát và man rợ đó của họ đã truyền lại chúng cùng với sự
chế tài và quyền hành không thể bị xâm phạm, và nó luôn luôn chờ đợi những ý
kiến được thừa nhận. Khi chúng ta đã nghiên cứu kỹ lưỡng về những lịch sử đầu
tiên của mọi quốc gia, thì chúng ta có thể tưởng tượng được như chính chúng ta
đang bị chuyển dịch vào trong một thế giới mới nào đó; nơi mà toàn bộ khung
cảnh của tự nhiên là rời rạc, và mọi yếu tố thực hiện sự vận hành của nó cũng ở
trong một cách thức khác hẳn, do từ các điều gì đang được thực hiện lúc đó.
Những trận đánh, những cuộc cách mạng, bệnh dịch, sự đói kém và cái chết,
thường vẫn là hiệu quả của những nguyên nhân tự nhiên này, và chúng ta cũng đã
biết. Những con người đặc biệt, những điềm lạ, những lời sấm truyền, những sự
phán đoán, vẫn hoàn toàn làm mờ mịt đi một số ít ỏi những sự kiện tự nhiên nào
đó đã bị pha lẫn vào trong đó. Nhưng vì cái trước cũng trở nên mỏng manh hơn ở
mọi mặt, trong sự cân đối với nó, chừng nào mà chúng ta tiến tới gần hơn với
những thời đại văn minh cao hơn, thì chẳng bao lâu chúng ta cũng sẽ học được là
chẳng có điều gì là bí mật hay siêu nhiên trong các trường hợp đó, nhưng mọi
tiến trình vốn từ khuynh hướng tự nhiên của con người hướng tới sự kỳ ảo, và
mặc dù khuynh hướng này có lẽ cũng phải, trong những lúc nào đó, nhận được
một sự kiểm chứng từ các ý nghĩa và sự học hỏi, để nó vẫn có thể không bao giờ
bị quét đi hết hoàn toàn ra khỏi chính bản chất của con người.
Thật lạ lùng, nếu một người đọc nào có tinh thần xét đoán, vẫn có thể nói được
đối với việc thuật lại của những nhà sử học đầy tinh thần kỳ bí này, những sự kiện
lạ lùng như thế ngày nay sẽ không bao giờ có thể xảy ra được. Nhưng chẳng có
điều gì lạ lùng cả, khi tôi luôn cho rằng con người vẫn phải chết trong mọi thời
đại. Bạn chắc chắn cũng phải nhìn thấy đầy đủ về những trường hợp của sự yếu
